Energiya kun tartibi-49

2024 yil tugashiga ham mana sanoqli kunlar qoldi. Turkiya bu yil energiya sohasida o’z oldiga juda katta maqsadlarni qo'ygan edi. Bu maqsadlarning aksariyatiga yil oxiriga qadar erishildi desak adashmagan bo’lamiz. Respublika tarixida qayta tiklanuvchi energiya manbalari, tabiiy gaz va neft qazib olish bo‘yicha rekordlar yangilandi.

Turkiya mahalliy va xalqaro neft ishlab chiqarishda kuniga 150 ming barreldan oshdi. Shunday qilib, kuniga 1 million barrel atrofida neftga bo'lgan ehtiyojning 15 foizi milliy resurslardan qondirila boshlandi. 

Shirnak viloyatining Gabar hududida kunlik neft ishlab chiqarish 57 ming barreldan oshdi. Mintaqada yangi neft qidiruv ishlari davom etmoqda. Joriy yilning oxiriga qadar, ayniqsa, Shirnak, Hakkari va Van viloyatlarida jami 103 hududda burg'ulash ishlarini jadallik bilan amalga oshirish rejalashtirilgan. Shuningdek, bu hududda 66 million barrel yangi zahiralar aniqlangani aytilmoqda.

Energetika va tabiiy resurslar vazirligining 2025 yilga mo‘ljallangan yo‘l xaritasi belgilangan. Kelgusi yilda 143 ta joyda qidiruv burg'ulash ishlari olib borilishi ko'zda tutilgan. Buning uchun 140 milliard liradan ortiq sarmoya kiritilishi rejalashtirilgan.

Qoradengizdagi tabiiy gaz burg'ulash ishlari ham kutilganidan muvaffaqiyatli bo'ldi. To'rtta dengiz burg'ilash kemasi, ikkita seysmik tadqiqot va qo'llab-quvvatlash kemasidan iborat zamonaviy flotga ega bo'lgan Turkiya, ishlab chiqarishni ikki barobarga oshirdi.

Sakarya konida 2023 yilda kuniga 3,8 million kub metr bo'lgan tabiiy gaz ishlab chiqarish hajmi, joriy yilning 11 oylik ma'lumotlariga ko'ra, 7 million kub metrga yetdi.

Umumiy tabiiy gaz qazib olish ham kuniga 8 million kub metrgacha oshdi. Shunday qilib, 3,5 million xonadonning ehtiyojlari milliy resurslar hisobidan qondirila boshlandi.

Natijada, joriy kamomadni yopishga katta hissa qo'shildi. Turkiya 2022 yilda tabiiy gaz uchun 44,6 milliard dollar to‘lagandi. 2023 yilda bu ko‘rsatkich 23,5 milliard dollargacha kamaydi. 2024 yilda bu miqdor yanada kamayishi kutilmoqda.

Turkiya 2025 yil uchun energiya maqsadlarida sezilarli o'sishni kutmoqda. Kelgusida elektr energiyasi ishlab chiqarishda qayta tiklanuvchi energiya manbalarining ulushini 47,8 foizga yetkazish rejalashtirilgan. Quyosh, shamol, geotermal va gidroelektr stansiyalarining ishlab chiqarishdagi ulushini oshirish bu maqsadning eng muhim elementi hisoblanadi.

Kelgusi yilda Turkiyaning quyosh elektr stansiyalaridagi o’rnatilgan quvvatini 22 ming 600 megavattga, shamol elektr stansiyalarini 14 ming 800 megavattga, gidroelektrostansiyalarni 32 ming 395 megavattga, geotermal stansiyalarni esa 4 ming 487 megavattga oshirish maqsad qilingan.

Shu nuqtai nazardan, qayta tiklanadigan manbalardan olinadigan umumiy quvvat 74 GVt dan oshadi.

Turkiya elektr uzatish shirkati maʼlumotlariga koʻra, Turkiya hozirda 32 ming 195 megavatt gidroelektr, 12 ming 369 megavatt shamol energiyasi, 18 ming 756 megavatt quyosh energiyasi va 1691 megavatt geotermal quvvatga ega.

Qayta tiklanadigan energiya manbalariga investitsiyalar oshib borishi bilan birga, tabiiy gazning elektr energiyasi ishlab chiqarishdagi ulushi asta-sekin kamayadi.

2023 yilda 21,4 foiz bo'lgan tabiiy gazning elektr energiyasi ishlab chiqarishdagi ulushini 2025 yilda 18,9 foizga kamaytirish ko'zda tutilgan.

Bundan tashqari, xorijiy energiyaga qaramlikni kamaytirish maqsadida elektr energiyasi ishlab chiqarishda ichki resurslar ulushini joriy yil oxiriga qadar 58,9 foizga, 2025 yilgacha esa 59,4 foizga yetkazish ko‘zda tutilgan.

Dunyodagi tendentsiyalar ham qayta tiklanadigan energiya foydasiga rivojlanmoqda. Global energetika sektori 2025-yilda jiddiy o'zgarishlarga tayyorlanmoqda.

2024 yilda toza energiya tendentsiyalarida sezilarli o'sish kuzatilmoqda. Quyosh energiyasining o'rnatilgan quvvati bo'yicha rekordlarni yangilash orqali elektr energiyasi ishlab chiqarishni ko'paytirish uglerod chiqindilarining kamayishiga katta hissa qo'shdi.

Shunga qaramay, qazib olinadigan yoqilg'ida ishlaydigan elektr stantsiyalari energiya ishlab chiqarishda muhim rol o'ynashda davom etdi. Elektr energiyasiga bo'lgan talab, ayniqsa, global iqtisodiy inqiroz ta'sirining pasayishi bilan Xitoy, AQSh va Hindistonda keskin oshdi.

Jahon tabiiy gaz bozorlarida narxlar turlicha. Xalqaro energetika agentligi ma'lumotlariga ko'ra, 2025 yilda global elektr energiyasiga talab taxminan 4 foizga oshishi kutilmoqda. Ta'kidlanishicha, bu o'n yilliklar davomida kuzatilgan quvvatni oshirishga bo'lgan eng yuqori talab bo'ladi. Shu sababli, qayta tiklanadigan energiyaga bo'lgan talab keskin ortishi mumkin.

Quyosh, shamol va akkumulyatorlarni saqlash 2025 yilda o'sishda davom etishi kutilmoqda. Jahon Iqtisodiy Forumi ma'lumotlariga ko'ra, quyosh energiyasi 2025 yilda global elektr energiyasiga bo'lgan talabning o'sish sur'atlarining yarmini qondirishi kutilmoqda. 2025 yilda qayta tiklanadigan energiya ishlab chiqarish birinchi marta ko'mirdan oshib ketishi taxmin qilinmoqda.

Xalqaro energetika agentligi ma'lumotlariga ko'ra, elektr energiyasi ishlab chiqarishdan karbonat angidrid chiqindilari 2025 yilda barqaror mumkin.

Agar gidroenergetika ishlab chiqarish kutilganidan yuqori bo'lsa, chiqindilar miqdori kamayishi mumkinligi ta'kidlangan. Biroq, talab ortib borayotganligi sababli, 2025 yilda elektr energiyasi narxi keskin oshishi ehtimoldan holi emas.