Turk dunyosiga bag’shlangan umrlar 45- qism

NEJDET KOCHAK

Bu hafta Iroq turkmanlaridan va  turk dunyosining unutilmas qahramonlaridan biri bo’lgan Nejdet Ko‘chak haqida suhbatlashamiz.

 Nejdet Ko‘chak Iroq turklarining ko‘zga ko‘ringan yetakchilaridan biri va Turk dunyosining unutilmas qahramonidir. Uning kurashi o‘z xalqining mustaqillik va huquq izlash timsoliga aylandi. 1939 yili Kirkukda tug’ilgan Nejdet Ko’chak turkman kimligi bilan o’sgan.

Boshlang‘ich, o‘rta va  litsey  ta’limni shu yerda tamomlagan. 1962 yilda Turkiyaga kelib, Anqara universitetining qishloq xo‘jaligi fakultetini tamomlagan. 1962-1964-yillarda Kirkukdagi Qishloq xoʻjaligi jihozlari boshqarmasida ishlagan.

 1964-yilda taʼlimni davom ettirish uchun yana Turkiyaga kelib, qishloq xoʻjaligi sohasida magistratura, soʻngra doktorlik darajasini tamomladi.  1970-yilda Iroqqa qaytib, Bag‘dod universitetining muhandislik fakultetida o‘qituvchi bo‘lib ishlay boshladi. 1976 yilda dotsent ilmiy darajasini oldi. Nejdet Ko’chak Iroq hududidagi ozchilikni tashkil etuvchi kirkuk turkmanlaridan edi. Kirkuk ming yillik tarixi davomida turklarning bir qismi bo'lib kelgan. Biroq 20-asr oʻrtalariga kelib turkmanlar oʻsha davrning mustabid tuzumining qattiq bosimi ostida qolgan edi. U mintaqada turkmanlarning huquqlari ta'minlanmagan va turkmanlarga qarshi tahdidlar, genotsidlar, qotilliklar, qiynoqlar bo'lgandir.  36 nafar turk, ayniqsa turkman rahbari mayor Ato Xayrulloh shahid bo‘ldi. Nejdet Ko‘chak bu adolatsizlikni, qirg‘inni, qotilliklarni, turklarga qarshi o‘yinlarni ko‘rgan va shaxsan o‘zi boshidan kechirgan. Va u Kirkuk turkmanlarining ovozi bo'lishni tanladi. Ular bu qadimiy o‘lkalarda o‘z shaxsiyatini saqlab qolishga harakat qilar ekan, Nejdet Ko‘chak bu kurashning yetakchisi bo‘ldi. U hali  boshlang‘ich  va o‘rta maktabda o‘qib yurgan chog‘laridayoq milliy ish uchun mehnat qilgan.  Darhaqiqat, u 1959-yili Kirkuk qirg‘inida shahid Turkman rahbari Ota Xayrulloh tomonidan yashirincha asos solingan yoshlar tashkilotiga faol rahbarlik qilgan. U o‘z faoliyati bilan nafaqat akademik, balki Iroq turkmanlarining haq-huquqlarini himoya qilgan, ularning dardini tilga olgan yetakchiga ham aylandi.  U xalqining turkiyligini saqlab qolish mas’uliyatini o‘z zimmasiga oldi.

Uchrashuvlarda yoki har bir nutqida Iroq turkmanlarining muammolarini tilga oldi.

U buni yashirincha emas, balki Turkman qardoshlik klubi kabi faoliyatlari orqali xalqini eng tabiiy huquqlariga yetkazish uchun qilardi. U do‘stlari bilan Iroq turkmanlari o‘z ona tili bo‘lmish turk tilini unutmasliklari uchun ularga boshchilik qilishardi. U Turkiyaga tez-tez tashrif buyurgan, bu esa Iroq diktator hukumati tomonidan josuslik bahonasida qatl etilishiga sabab bo'lgan.

Iroqda yashovchi turkmanlar uchun ta’lim va madaniy faoliyat olib bordi. U turkman yoshlarini tarbiyalab, turkman davlati askariga aylantirishni maqsad qilgan.Uning sharofati bilan ko‘plab Iroq turkman yoshlari Turkiyada ta’lim oldi. Biroq, Turkmanning bu ko'tarilgan ovozi Baas rejimini bezovta qildi. Ko’chakning kurashi Baas rejimi bosimining kuchayishiga sabab bo'ldi. 1979-yil 22-martda Nejdet Ko‘chak Turkiya foydasiga josuslik va turkiylik aybi bilan hibsga olindi.

 Uning qaerdaligi hatto 10 oy kabi uzoq vaqt davomida ma'lum emas edi. Oradan 10 oy o‘tib, 1980-yilning 16-yanvarida u qatl etilishidan bir necha soat oldin uchrashishi mumkin bo‘lgan rafiqasi Ayten Hanim va yoshlar bilan quyidagi tarixiy so‘zlar bilan xayrlashdi:

“Do‘stlar, daraxt qancha ko‘p kesilsa, shunchalik o‘sadi. Men sizdan so'rayman,  davodan  voz kechmang, davom eting. Bilingki, barcha dahshatli va chidab bo'lmas qiynoqlarga qaramay, biz hech kimning ismini aytmadik. Ular qorong'i xonalarda o'zlari tayyorlagan ro'yxatga imzo chekishimizni xohlashdi, lekin biz imzolamadik. Ular baribir hech narsani bilishmaydi. Men hozir har qachongidan ham xotirjamman. Men Xudoyimning huzuriga xotirjamlik bilan kelaman. Bayroqni sizga topshiraman, ishonchim komilki, siz bu bayroqni sharaf bilan ko'tarasiz. Haq va Allohning yo'lidan hech qachon og'ishma.

Alloh rozi bo‘lsin...” 1980-yilning 16-yanvarida Saddam Husayn rejimi tomonidan Nejdet Ko‘chak uch turkman yetakchisi bilan birga qatl etildi.

Nejdet Ko‘chakning kurashi nafaqat turkmanlar, balki butun turk dunyosi uchun katta o‘rnak bo‘ldi.

Turk dunyosining birlashishi kerakligini ilgari surdi. Turli o’lkalarda yashayotgan turklarning millat sifatida bir-birini qo’llab-quvvatlashi kerakligini doimo ifoda etgan.

Bugun turk dunyosida uning nomi hurmat bilan yodga olinadi.

Bugun bizga Kirkuk turkmanlari, yetakchi va yetakchi Nejdet Ko’chak haqida qisqacha ma’lumot berildi.