Turk dunyosiga bag’ishlangan umr-44

Hurmatli tinglovchilar, Anar Rizayev o’tkir qalami bilan Ozarbayjon adabiyotiga yangicha hayot bag’ishlagan, kino va teatr sohasida o‘zining iz qoldirgan buyuk ijodkor va yozuvchilardan biridir. U 1938-yil 14-martda Baku shahrida tug‘ilgan. Otasi mashhur shoir Resul Rizo, onasi yozuvchi Nigar Rafibeyli bo’lgan.

Anar Rizayev Ozarbayjon davlat universitetining filologiya fakultetini tamomlagach, Moskvadagi ssenariylar institutida tahsil oldi. U ushbu kuchli ta’lim natijasida qisqa vaqt ichida Ozarbayjonning eng muhim adiblaridan biriga aylandi.

Anar Rizayevning birinchi asari 1960-yillarda nashr etilgan “Ağ Liman” nomli hikoyalar to’plamidir. Bu asarda oddiy odamlarning hayotdagi kurashi, hissiy dunyosi nozik tarzda yoritilgan.

Anar Rizayev ijodida vatanga muhabbat, xalqqa hurmat tuyg’ulari tarannum etiladi. Uning Ozarbayjon xalq madaniyati, tili va tarixiga oid asarlari nafaqat Ozarbayjonda, balki butun turkiy davlatlarda sevib oqiladi. Uning “Dada Qo‘rqut kitobi” mavzusidagi tadqiqotlari uning turk mifologiyasiga chuqur qiziqishi va turk madaniyatini zamonaviy adabiyotga olib kirishdagi mahoratini ko‘rsatadi.

Abidning turk dunyosiga bo‘lgan qiziqishi nafaqat adabiy asarlarida, balki madaniy faoliyatida ham yaqqol namoyon bo‘ladi. Uning asarlari turkiy mamlakatlar tiliga tarjima qilingan.

Anar Rizayev yozuvchilik faoliyatida ko‘plab qimmatli asarlarni ro’yobga chiqargan desak mubolag’a bo’lmaydi. Bugungi kunga qadar u 20 dan ortiq roman, hikoya kitoblari, pyesalar va ssenariylar yozgan. Adibning mashhur asarlari: "Ağ Liman", "Besh qavatli uyning oltinchi qavati", "Dada Qo'rqut kitobi", "Tungi sayohat" va "Yomg'irdan keyin", "Oq murabbiy, qora murabbiy”, “Kerem kabi” nomli asarlar shular jumlasidandir.

Bundan tashqari, Anar Rizayev ko‘plab xalqaro mukofotlar sohibidir. U o’z hayoti davomida Neru mukofoti, Turksoy tashkilotining Faxriy mukofoti va Ozarbayjon Davlat mukofoti va boshqa bir qator nufuzli mukofotlarga loyiq deb topilgan. Xususan, Turksoy tomonidan turk dunyosining yagona madaniy merosiga qo‘shgan hissasi uchun berilgan mukofot uning turk dunyosi uchun naqadar muhim shaxs ekanligini yana bir bor namoyon qildi.

Anar Rizayev kino va teatr sohasida ham katta muvaffaqiyatlarga erishgan. U Ozarbayjon kinosiga ko'plab unutilmas stsenariylarni olib keldi. Ayniqsa, uning “Yer dengiz, olov osmon” deb nomlangan ssenariysi Ozarbayjon kinosi tarixida muhim o‘rin tutadi. Bu stsenariy Ozarbayjonning tabiiy boyliklari va madaniy merosini kuchli aks ettiradi.

Ayni paytda “Besh qavatli uyning oltinchi qavati” kabi asarlari sahnalashtirilib, katta olqishlarga sazovor bo‘lgan. U sahnalashtirilgan asarlarida, odatda, shaxsning jamiyatga qarshi kurashi, sevgi va insoniy munosabatlar kabi umuminsoniy mavzularni targ’ib qildi.

Anar Rizayev turkiy xalqlarni birlashtirish, madaniy jihatdan bir-biriga yaqinlashishiga zamin yaratish uchun katta sa’y-harakatlarni amalga oshirdi.

Turkiya va Ozarbayjon o‘rtasidagi madaniy aloqalarni mustahkamlashda muhim rol o‘ynagan Anar Rizayev o‘z asarlari bilan nafaqat Ozarbayjonda, balki Turkiya va boshqa turkiy davlatlarda ham keng o‘quvchilar ommasiga erishdi. Uning turk adabiyotiga oid tadqiqotlari va nutqlari adibning turk dunyosiga bo’lgan sadoqatidan dalolat beradi.

Anar Rizayevning ta’kidlashicha, turk dunyosi til, madaniyat, adabiyot kabi mushtarak jihatlar orqali birlashishi kerak. U o‘z nutqlaridan birida shunday degan edi: “Bir ko‘prik – siyosat, bir ko‘prik – din va bir ko‘prik – sivilizatsiya. Bugun biz tsivilizatsiya ko'priklarini tezda qurishimiz kerak. Chunki odamlar bir-birini adabiyot, teatr, kino orqali taniydilar. Buning uchun muloqot tili talab qilinadi. Va bu muloqot tili Turkiya turkchasi bo'lishi kerak.”

Bu bilan Anar Rizayev turkiy xalqlarning bir-birini tushunishi va xalqlar orasida qoʻllaniladigan uzoq tillar oilasi boʻlgan rus tilidan ajratilgan oʻz tilimiz shevasida mushtarak muloqot qilish turk dunyosining kelajagi uchun juda muhim voqea ekanligini taʼkidlaydi.

O‘z asarlari bilan nafaqat adabiyot, balki kino olamida chuqur iz qoldirgan Anar Rizayev bugun 86 yoshda va Ozarbayjon adabiyotining muhim siymolaridan biri sifatida turk madaniy merosiga hissa qo‘shishda davom etmoqda.

Ushbu dastur Nazgul Qodirova tomonidan Turkiya Ovozi radiosi uchun tayyorlandi.