Turk dunyoasi bag’ishlangan umrlar - 38 qism

Hurmatli tinglovchilar, bugun biz sizni Divon shoirlarining eng muhim siymolaridan biri XX. Asrda Eronda ozarbayjon adabiyotining shakllanishiga katta hissa qoʻshgan Shahrior nomi

Mehemmed Husaynning tug‘ilgan yili aniq bo‘lmasa-da, uning 1905-1908 yillar oralig‘ida Tabrizda tug‘ilganligini manbalardan bilib olishimiz mumkin. Uning otasi, davr prokurori bo‘lgan Mirzo og‘a Hoshginabiy tasviriy san’atga qiziqqan. 1906 yilda boshlangan Eron konstitutsiyaviy harakati Tabrizda yuzaga kelgan ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy notinchliklar tufayli uning oilasi 1909 yili Hoshginab qishlog‘iga ko‘chib kelgan.  Boshlang‘ich ta’limini Xoshginab yaqinidagi Kayishkurshak qishlog‘ida Ahund Molla Ibrohim qo‘li ostidagi fors tili darslaridan boshlagan. 1912 yili oilasi Tabrizga qaytib kelgach, Medrese-i Muttahide, Füyuzat kabi maktablarda o'qishni davom ettirdi. U bu maktabda fors tilini yaxshilagan; Arab tili va adabiyotini o‘rgangan. Ayni paytda u frantsuz tilidan xususiy saboq olgan.1920-yilda uning fors tilidagi ilk she’rlari Tabrizdagi Muhammadiya maktabining “Edeb” jurnalida bosiladi. 1921-1923 yillarda Tehrondagi Dorulfununda oʻrta maktabni tamomlab, tibbiyot fakultetiga oʻqishga kirdi.Talabalik yillarida shoir Ferruh-i Yazdiyning qahvaxonasida adabiy harakatda qatnasha boshlaydi. Uning fors tilidagi birinchi she’riy kitobi “Sada-yi xuda” 1929 yilda Tehronda nashr etilgan. Melikushshuara Bahor kitobga yozgan so‘zboshisida uni nafaqat Eron, balki butun Sharq kelajakda faxrlanadigan shoir sifatida tanitgan. O'sha yili qo'shiqchi Muchul Pervane vafotidan keyin yozgan "Mesneviy-i Ruh-i Pervane" katta qiziqish bilan kutib olindi.Shu sanadan boshlab forsiy she’riy kitoblar birin-ketin nashr etila boshlandi. Mehemmed Huseyin dastlab “Behchet”, keyinroq “Shehriyâr” taxallusini ishlatgan.

1929-yilda u Sureyya ismli qiz bilan ishqiy munosabatda bo‘lganligi sababli o‘qishning yuqori kursida bitiruv imtihonlarini topshira olmadi.  Eron saroyiga yaqin bir oiladan bo‘lgan va ayni qizga da’vogar bo‘lgan Chirag Ali Xon Pahlaviy va vazir Abdulhusayn Timurtoshning aralashuvi tufayli qamoqqa tashlangan va keyin Nishopurga surgun qilingan.1932-1934 yillarda Nishabur va Xurosonning baʼzi shaharlarida notarial idoralarda ishlagan. Keyin Tehronga qaytib, turli ishlarda ishladi; Keyinchalik u bir necha yillar bankda hisobchi bo‘lib ishladi.

1935-yilda otasi vafotidan keyin qisqa muddatga Tabrizga qaytib keldi. Ayni paytda onasi unga yozgan she’rlarini tushunmasligini aytganidan so‘ng, ozariy turk tilida she’rlar yoza boshlagan.1950-yilda “Heyder boboga salom” she’rini yozgan; She’r katta qiziqish bilan kutib olingani uchun 1951 yili Tehronda nashr etilgan.1952 yilda onasi vafot etgach,  do’stlari  uni Tabrizga qaytishga ko‘ndirishdi. 1953 yilda xolasining qizi Azizaga uylanadi. 1954-1969 yillarda Tabrizda yashagan. Bu yerda u 1967 yilda “Xayder boboga salom”ning ikkinchi qismini nashr ettiradi.

1968 yili, ayniqsa, shoir Bulud Karachorlu Sehendning qat’iy taklifi bilan Tehronga boradi. Eronda sodir boʻlayotgan ijtimoiy-siyosiy voqealar haqida sheʼrlar yoza boshlagan. 1973-yilda Tehronda qo‘nim topgan.1977 yilda xotinining to'satdan vafot etishi shoirni tushkunlikka soldi. 1979 yilgi Eron islom inqilobi va shohning qulashi shoirning umidlarini jonlantirdi; Yangi davrni hayajon va shodlik bilan qarshi oldi. Tehrondagi ozarbayjon turklarining madaniy hayotiga katta hissa qo‘shgan.Uning yangi she'rlari Doktor Jevad Heyet va uning do'stlari tomonidan nashr etilgan fors-turkcha Varlik (Varlıq) jurnalida bosilgan; Uning she’rlari, ijodi haqida ko‘plab maqolalar chop etilgan. Umrining so‘nggi yillarini kasalliklar bilan o‘tkazgan Shahriyor 1988-yil 18-sentabrda Tehronda olamdan o‘tdi;Vasiyatiga ko'ra, jasadi Tabrizga olib ketilib, Makberetushshuara nomli eski qabristonga dafn qilindi.Eron hukumati Shahrior uchun maqbara va she’riyat kunlari o‘tkaziladigan madaniyat maskani qurdirdi.

Shahriyorning adabiy shaxsi nafaqat she’rlari, balki Ozarbayjon madaniyatiga qo‘shgan hissasi bilan ham ko‘zga tashlanadi. U ozarbayjon tili va adabiyoti rivojiga katta hissa qo‘shgan, yosh shoirlarga qo‘llanma bo‘lib xizmat qilgan. Shahriyor she’rlari bugungi kunda ham kenkitobxonlar ommasi tomonidan o‘qiladi va uning she’rlari ozarbayjon adabiyotining tamal toshlaridan biri sanaladi.

 Bugun Eronda ozarbayjon adabiyotining shakllanishiga katta hissa qo‘shgan shoir Shahriyor haqida qisqacha to‘xtalib o‘tildi.