Energiya kun tartibi-38

Energiyadan samarali foydalanish xalqaro hamjamiyat kun tartibidagi eng muhim masalalardan biridir. Ko'pgina davlatlar bu yo'nalishda milliy maqsadlarni belgilayotgan bir paytda, global qadamlar tashlash uchun sammitlar o'tkazilmoqda. Muhim shartnomalar imzolanmoqda.

Buning eng muhim sababi, shubhasiz, global isish va iqlim o‘zgarishidir... Mamlakatlar o‘z iqtisodlarini saqlab qolish uchun sanoat bo’yicha sarmoyalarini jadallik bilan oshirmoqda. Biroq, energiyaga bo'lgan ehtiyoj kundan-kunga ortib bormoqda. Shu sababli, ayniqsa neftga asoslangan ishlab chiqarish issiqxona gazlari chiqindilarini yanada oshiradi.

Ushbu ayovsiz doirada qolgan xalqaro hamjamiyat muammoga yechim topish uchun muhim qadam tashladi. Iqlim o'zgarishi rejimini tartibga solish uchun Parij iqlim kelishuvi imzolandi. Turkiya ham shartnomaga qo’shildi.

Ma'lumotlarga ko'ra, 2022 yilda uglerod gazi chiqindilari miqdori 36,8 milliard tonnadan oshdi. Iqlim bo'yicha Parij kelishuvining global ta'siri bu yil o’z kuchini ko’rsata boshladi. Yevropa Ittifoqining issiqxona gazlari emissiyasi joriy yilning birinchi choragida o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 4 foizga kamaydi.

Yevropa Statistika idorasi maʼlumotlariga koʻra, oʻtgan yilning birinchi choragida 931 million tonna uglerodga teng issiqxona gazlarini chiqargan Yevropa Ittifoqi mamlakatlari joriy yilning birinchi choragida 894 million tonnani emissiyani chiqargan.

Shunday qilib, Yevropa Ittifoqi davlatlarining issiqxona gazlari emissiyasi birinchi chorakda yillik asosda 4 foizga kamaydi.

Bu davrda Yevropa Ittifoqining 20 ta davlatida issiqxona gazlari emissiyasi kamaydi. Issiqxona gazlari emissiyasida eng yuqori pasayish 15,2 foiz bilan Bolgariyada, 6,7 foiz bilan Germaniyada va 6 foiz bilan Belgiyada qayd etildi.

Issiqxona gazlari chiqindilari elektr energiyasi va tabiiy gaz ta’minotida 12,6 foizga, uy xo‘jaliklarida 4,4 foizga kamaydi.

2023 yilgi ma'lumotlarga ko'ra, dunyo bo'ylab eng ko'p uglerod chiqindilarini chiqargan davlat 30,7 foiz bilan Xitoy bo'ldi. Undan keyingi o‘rinni 13,6 foiz bilan AQSh egalladi.

Dunyo miqyosidagi uglerod chiqindilarining 7,6 foizi Hindiston, 7,4 foizi Yevropa Ittifoqi, 4,4 foizi Rossiya hissasiga to‘g‘ri keladi.

Turkiyani ushbu masalada o’z oldiga qo’ygan maqsadi uni boshqa davlatlardan ajratib turadi.

U ham bo’lsa, yashil rivojlanish inqilobi loyihasi asosida 2053 yilda "nol emissiya darajasi" ga erishish.

Turkiya oxirgi 10 yilda yalpi ichki mahsulotini 67 foizga, mamlakat aholisi sonini esa 13 foizga oshirdi. Ishlab chiqarish va farovonlikning oshishi bilan energiya iste'moli ham oshdi.

Turkiya 2017-2023 yillar uchun energiya samaradorligi bo'yicha birinchi milliy harakatlar rejasini amalga oshirdi. Bu jarayonda yashil energiyaga jami 8,5 milliard dollar sarmoya kiritildi.

Ishlab chiqarishdan to yakuniy iste’molga qadar birlamchi energiya sarfini 14 foiz tejashga erishildi. Bundan tashqari, 70 million tonna chiqindini kamaytirishga erishildi.

Energetika va tabiiy resurslar vazirligi ham soʻnggi oylarda energiya samaradorligini oshirish boʻyicha 2030-yilgacha boʻlgan yoʻl xaritasini eʼlon qildi.

“Harakatlar rejasi” doirasida 2030 yilgacha energiya iste'molini 16 foizga kamaytirish va emissiyani kamaytirishga 100 million tonna hissa qo'shish ko'zda tutilgan. Bundan tashqari, energiya samaradorligini oshirishga 20 milliard dollarlik sarmoya kiritilishi rejalashtirilgan.

Energiya samaradorligi bo'yicha turli qadamlar qo'yilishi rejalashtirilgan.

Birinchi maqsad - 2030 yilga borib kommunal xizmat ko'rsatish binolarida energiyani 30 foiz tejashga erishish.

Shu maqsadda energiya samaradorligini oshirish tizimlari va texnologiyalari keng tarqaladi. Sanoatda chiqindi issiqlikni qayta tiklash bo'yicha loyihalar sonini ko'paytirish va buni ikki baravar oshirish ko'zda tutilmoqda.

Bu yoʻnalishda butun Turkiya boʻylab yoritish tizimlariga 1,2 million LED armatura oʻrnatish rejalashtirilgan. Bundan tashqari, aqlli hisoblagichlar ko‘rsatkichini 25 foizga oshirish ham maqsadli vazifalar qatoridan joy olgan. Turkiyada hozirda taxminan 110 ming megavatt o'rnatilgan quvvat va 13 ming 35ta elektr ishlab chiqarish zavodi mavjud.

2024 yil iyul oyi oxiriga kelib Turkiya 112 999 megavatt quvvatga ega bo’ldi. Ushbu quvvatning 28,5 foizi gidravlik energiya, 21,9 foizi tabiiy gaz, 19,3 foizi ko'mir, 10,9 foizi shamol, 15,6 foizi quyosh, 1,5 foizi geotermal resurslardan iborat.

2035-yilga kelib quyosh energiyasidan o‘rnatilgan quvvatni 53 ming, gidroelektr energiyasini 35 ming, geotermal va biomassa quvvatini taxminan 5 ming megavattga oshirish ko‘zda tutilmoqda.

Energiya samaradorligi doirasida amalga oshiriladigan qadamlar va investitsiyalar bilan toza energiyadan foydalanish darajasi jami 70 foiz bandidan ortishi maqsad qilingan. Toza energiya ishlab chiqarish va samarali foydalanish hisobiga uglerod chiqindilarini 35 foizga kamaytirish rejalashtirilgan.

Xalqaro energetika agentligining 2024 yilgi hisobotiga ko'ra, so'nggi 30 yil ichida qayta tiklanadigan energiya salohiyatining eng tez o'sishi kuzatilmoqda.

O‘tgan yili jahon miqyosida 2022-yilga nisbatan 510 gigavatt bilan 50 foizga ko‘p qayta tiklanadigan energiya quvvati ishga tushirildi, bu o‘sishning 75 foizi quyosh energiyasi hisobiga ta’minlandi.