تکنولوژی آلیناندا مدنیت هم آلینیار می؟

تۆرکیه ده و مسلمان دۆنیأسینده مدنیت، تکنولوژی یالی آدالغالاری ۲۰۰ ییلدان بأری آرا آلینیپ ماصلاحاتلاشیلیار. تکنولوژی باراداقی تئوریلار یاقین دؤوۆرده حاص دا یایبانگلاشدی. تکنولوژی نینگ دینگه تکنولوژیدان عیبارات بۇلماندیغی، تکنولوژی آرقالی مدنیت بیلن بیله لیکده کؤپ سانلی ایسله نمه یأن زاتلارینگ هم گلجکدیگی، شۇل سبأپلی تکنولوژیدان چِتده دورولمالیدیغی باراداقی قاراییشلار اؤنگه سۆرۆلیأر.

آنکارا ییلدیریم بیازیت بیلیم یوردونینگ سیاسی عیلیملار فاکولته‌تی نینگ باشلیغی پروفسور قدرت بلبل ینگ یازغیسینی اۇقایارسینگیز

گۆن باتاردان نأمه آلینمالی؟

ایلکی بیلن تئوریلارینگ تأزه و دینگه تکنولوژی بیلن باغلی بۇلماندیغینی بِللأپ گچه‌یلینگ. تئوریلارینگ آصلینا سر ادیلنده گۆن باتاردان نأمه آلیپ نأمه آلمالی دألدیگی باراداقی سؤزلرینگ دۇوامی. مسئله عثمانلی دؤولتلری نینگ سۇنگقی دؤورۆنده، ماددی اؤسۆش- آحلاقی اؤسۆش، مدنیت، حاقیقی مدنیت- صناغات مدنیتی یالی آدالغالار بیلن باشغا یازیجیلار تاراپیندان گینگدن سؤز ادیلیپدی.

بو جِدِللـه‌شیکلرینگ چأگینی محمت عاکیف أرسۇ یینگ قۇشغوسی نینگ کِسگیتلأندیگینی آیتساق یالنگیشماریس:

"آلینگ عیلمی غربینگ، آلینگ صونغاتینی

برینگ ایشه یۇقاری دِپگینی

چۆنگی بولارسیز یاشاماق مۆمکین دأل

چۆنکی میللتی یۇق صونغادینگ، عیلمینگ"

مشروطیت دؤورۆندأکی کأبیر تۆرکچی عالیملارینگ، اساسان دا اسلامچی عالیملارینگ چمه لشمه لری گۆن باتارینگ عیلمی نینگ آلینمالیدیغی، اِمما آحلغی نینگ و اؤزۆنه یؤریته مدنیتی نینگ آلینمالی دألدیگی گؤرنۆشینده بیان ادیلیپ بیلینر. بو تِماداقی قاراییشلار اۆچین "گۆن باتار بۇیونچا نأحیللی توتوم ایه لِنمه‌لی" آدلی ماقالالاریمی اۇقاپ بیلرسینگیز.

عاکیف و بیله کیلر سۇنگقی ییللاردا گۆن باتارا دۇغری دۆشۆنمأندیکلری سبأپلی تانقیت ادیلیپدی. من عاکیفا نأحاق قارالاندیغینی پیکیر ادیأنلردن. چۆنکی عاکیف ینگ آشاقداقی تانقیتلارینی گؤز اؤنگۆنده توتماندیغینی پیکیر ادمه‌مۇق.

تکنولوژی- مدنیت قاتناشیغی

تکنولوژی شِکسیز شبهه‌سیز اؤندۆریلن جمغیتی نینگ مدنی آیراتینلیغینی بیان ادر. آدامی قایتادان یاراتماغی مِیللِه‌شدیریأن عملی ذهن تکنولوژیسی یۆزه چیقاریلان مدنیتلردن قاراشسیز گؤز اؤنگۆنه گتیریلیپ بیلینر می؟ گۆن باتار مدنیتی دیه مۇق. ایندی شیله تکنولوژیلر حیتای یالی گۆن باتارلی دأل، جمغیتلرده ده اؤندۆریلیأر.

شۇل ساندا دوشمان قۇشونلارینی دأل، چیقاریلان بؤلگه لریندأکی یۆزلرچه مۆنگ یؤنه کی رایات، اؤسۆملیکلری، ژاندارمالاری یۇق ادیأن، یتیرن زیانی سبأپلی چیقاریلان یرلرینی دۇلی ساندان چیقاریان اتم باباسی. اۇنی ژاپنا زینگان دۆشۆنجه دن قاراشسیز گؤز اؤنگۆنه گتیریپ بیلینر می؟

شۇل دۆشۆنجأ قانونی سلطان سلیمان ینگ قاراییشینی تاپاووتلی تکنولوژی- مدنیت قاتناشیغینا گؤرِه‌لده اتمه‌ک یرلیکلی بۇلار. قانونی کؤشگۆنگ حیاطینداقی قارینچالارینگ آغاچلاری قوراتماغیندان بینجالیق بۇلار. اِمما قارینچالارینگ هم حانی نینگ باردیغینی گؤز اؤنگۆنده توتوپ اۇنی شیخ الاسلام عبدالصمده سۇرایار:

"میوه آغاچلارینی باسسا قارینچا،

زیان بارمی قیریلاندا قارینچا؟"

عبدالصمدینگ قۇشغی آرقالی برن جۇغابی تاپاووتلی تکنولوژی- مدنیت قاتناشیغی نینگ کِسگیتلی جۇغابی یالی:

"ارتیر حاقینگ دیوانینا باراندا

سلیماندان حاقین آلار قارینچا"

ایکی قاراییشینگ اؤندۆرجک تکنولوژیسی و شۇل تکنولوژی نینگ آدامزادینگ یتیرجک منزیلی البتده تاپاووتلی بۇلار.

تکنولوژی بیلن گلن قیرالاشدیرما هم پیکیرلِنمه گی حؤکمأنی بۇلان بیله کی بیر تِما.

هایسی تاکنولوژی؟

تکنولوژی نینگ مدنیت بیلن بۇلا قاتناشیغی شبهه‌سیز بۇلوپ، تاپاووتلی مدنیتلرینگ أهلی تکنولوژیک اؤنۆملری نینگ اربتدیگینی پیکیرلِنمه‌ک چتلِه‌شدیریجی و یِکیریجی قاراییشدیر. هر بیر مدنیت دورموشینگ عاداتی آییمیندا اؤز ایسله گلرینی قاتاغاتلاندیریان تکنولوژیک انجاملاری اؤندۆرِر. نأمأنینگ گره کدیگینی گپله شیپ بیلریس. اِمما آدامینگ ایسله گلری نینگ تاپاووتلی مدنیتلرده آداملار بیلن باپ پلمه یأندیگینی آیتماق یرلیکلی بۇلماز.

اؤز دأپلریمیزه، مدنی و میللی کدلاریمیزا لاییق قاراییشا ایه بۇلماقدان طبیغی گمه لشمه بۇلماسا گره ک. "بیلیمی حیتایدا بۇلسا دا آلینگ"، "حکمت مؤمن ینگ ییتن مالیدیر"، "دوشمانینگیزینگ یاراغی بیلن یارالانینگ، "گۆیچلی مسلمان عجیز مسلماندان حاص حاییرلیدیر" حدیثلری بیزه تکنولوژی مسئله سینده هم اۆنسلی هم ده سره ساپلی بۇلماغینمیزی سالغی بریأر.

نأمه تکلیپ ادیلیأر؟

تکنولوژیا شبهه لی یا دا اۇنگایسیز چِمه‌لِشیأنلر قارشیداشلیقدان باشغا آنیق تکلیپلر هؤدۆرله‌مه‌یأرلر. عمومان گۆن باتار تکنولوژیسی، گۆن باتاری گۆلله‌دیأن دۆشۆنجأنینگ دۇوامی حؤکمۆنده گؤرۆلیأر. گۆن باتار دینی اینانجی، فلسفه سی، عیلمی بیلن بیتِوی قابول ادیلیأر. بو تانقیدی قاراییش شبهه سیز بِللی بیر هۆشگأرلیک دؤره دیأر. اِمما عیلمینگ حیتایدان هم آلینیپ بیلینمه‌جکدیگی قاراییشی چِمه‌له‌شمأنینگ ترسینه یرلیکسیز قاراییش. بو عمومی قابول اتمه ک یا دا قارشی دورماق شۇل پیکرینگ تاراپیندا دوریانلارینگ رادیکاللاشماغینا سبأپ بۇلیار. تکنولوژی اؤندۆرمه‌ک بیله ده دورسون، اؤندۆریلن تکنولوژیا قارشی دورماق، اۆزنگّه‌له‌شیأن، گِتتولاشیان، فاناتیکلاشیان جمغیتینگ یۆزه چیقماغینا سبأپ بۇلار.

بیله کی تاراپدان تکنولوژیدان آز پیدالانیپ، مسلمانلارچا یاشاماق، شۇنگا لاییق یاشاماق اۆچین تکنولوژی اؤندۆرمه‌ک هم تکلیپ ادیلیأر. البتده بو تکلیپلر هم أهمیتلی. مسلمانلار مسلمانچیلیغا لاییق یاشامالی و اؤز یاشاییشلارینا لاییق تکنولوژی اؤندۆرمأگه گیریشمه‌لی. شیله تکلیلر دورموشینگ حاقیقاتلارینا باپ گلیپ، دؤوره باپ اؤسۆشلر بیلن بیله لیکده گؤز اؤنگۆنده توتولاندا، حاص هم اولی أهمیته ایه بۇلیارلار.

عثمانلی دؤولتینده ۱۸۳۸-نجی ییلدا قابول ادیلن بالتا پۇرتی (بندر و اسکله سی) سؤودا شرطناماسینا چنلی داشاری یورت آلوولاری نینگ یوردا گتیریلمه گینه اولی چأکلِندیرمه لر و قاداغانچیلیقلار باردی. هیندیستان دا گاندی نینگ پاراحاتچیلیقلی قارشیلیغی، آمریکادا آمیشلارینگ تکنولوژی قابول اتمأنی یاشایاندیقلاری بیلینیأر. یتیلن سِپگیتده هنیز هم گۆن باتارینگ حؤکۆمرۇوانلیغی و تأزه پتانسیللری بارادا سؤز آچیان بۇلساق، دۆنیأدن اۆزنگه، دؤوره باپ اؤسۆشلردن آلیسدا بۇلان یاشاییش تکلیبی نینگ آلترناتیو بۇلماجاقدیغی مألیم بۇلسا گره ک.

تکنولوژی قۇرقوسی، قارشیداشلیغی

تکنولوژی شپهه چیلیگی بیان ادیلن چأکلرده بۇلان حالاتیندا دۆشنۆکلی. اۇندان داشغاری تکنولوژیا قارشی دورماق، دۆنیأدن اۆزنگه‌له‌شمه‌گی تکلیپ اتمه گین، ایزا چکیلمه گینگ و اینامسیزلیغینگ بیانی بۇلوپ بیلر. تکنولوژی قۇرقوسی یا دا قارشیداشلیغی بۇیون اِگیجی چمه لِشمأنی هم یادا سالیار.

ییغناپ آیتساق تکنولوژی نینگ عمله گتیریأن ضلللری، یارامازلیقلاری آدامزادینگ سۇنگونی گتیرجکدیگی قاراییشی دینگه بیزه یؤریته دأل. اؤزۆنه یؤریته آیراتینلیغا ایه بۇلان تکنولوژی نینگ اؤنگۆنده ایه لنمه لی توتومدیر. تکنولوژیا قارشی تاپاووت قۇیمازدان دۇلی قابول اتمه زلیک آیدینچیلیق تایدان اؤزۆنه چکیجی بۇلسا گره ک. اِمما پراتیکی حاقیقاتینگ یرینه خیالی قاراییشی چؤزگۆت حؤکمۆنده گؤرکِزمه ک تاپیلماغی مۆمکین بۇلان چؤزگۆتلری هم اۇرتادان آییریار و اۇنگا قارشی دورولیان زادینگ گینگدن اؤزلِشدیریلمه گینه، یایبانگلاشماغینا حیذمات ادر.

آنکارا ییلدیریم بیازیت بیلیم یوردونینگ سیاسی عیلیملار فاکولته‌تی نینگ باشلیغی پروفسور قدرت بلبل ینگ یازغیسینی اۇقادینگیز.