Hazar deňiz däldir

Gepleşigimiziň bu sanynda gündelik durmuşda we gadymy döwürlerden bäri dürli dillerde deňiz hökmünde atlandyrylýan hem bolsa, Hazaryň aslyna garalanda iňňän uly köl bolandygy hakynda maglumat bermekçi. Hazar deňiz däldir, çünki diýip söze başlaýarys…

Hazar köli, syýasy kartada Azerbaýjanyň, Eýranyň, Gazagystanyň, Russiýanyň we Türkmenistanyň terrioriýalarynyň arasynda ýerleşýän, 371 müň inedördül kilometr meýdana eýe bolan suw giňişligidir. Howa şertleri we ykdysady taýdan Hazaryň birinji derejeli täsir giňişliginde ýerleşýän ýurtlaryň hatarynda Türkiýe, Ermenistan, Gruziýa we Özbegistan bar. Şol giňişligine garamazdan Hazaryň köl hökmünde kabul edilmeginiň aňyrsynda suw giňişliginiň deňiz hökmünde kabul edilme kriteriýalary durýar.

Deňiziň kesgitlemesi, umumy görnüşde okeanlar bilen baglanşykly giň we duzly suw massasy görnüşindedir. Şeýlelikde suw massasynyň deňiz hökmünde kabul edilmegi üçin ilkinji nobatda okean bilen gönüden we aýlawly ýagdaýda baglanşykly bolmaly. Şuňa baglylykda suw massalarynyň suw derejeleri we duzlulyk mukdary üýtgeýär. Ikinjiden deňizler umuman has giň meýdana eýedir we ulu çuňluklara eýedir. Hazar bolsa dört tarapy gury ýer bilen gurşalandygy üçin tehniki taýdan deňiz kategoriýasyna girmeýär.

Hazar köli, dünýädaki iň uly ýapyk suw massasydyr. Hazaryň üsti dünýäde kölleriň eýeleýän meýdanynyň 40 göterimine deňdir. Şol ululygyna garamazdan gury ýer bilen gurşalmagy we suwunyň şorluk derejesiniň pesligi hem Hazary deňiz kategoriýasynyň daşynda tutýar.

Ululyk taýdan deňeşdirenimizde Hazaryň üstüniň giňligi Mermer deňizinden 33 essä golaý uludyr. Emma Mermer deňizi Gara we Egeý deňizleri arkaly okeanlar bilen arabaglanşyga eýe bolandygy üçin deňiz derejesine eýe bolsa, Hazar gury ýer bilen gurşalandygy üçin köl kategoriýasyndadyr. Ýapyk suw massasy bolandygy üçin Hazaryň suwunyň şorluk derejesi we çuňlugy Mermer deňizinden has pes. Mermer deňiziniň ortaça çuňlugy Hazaryňkydan iki esseden gowrak köpdür.