"آلتای تورکچه‌سی" و تورکلری
بو یازیدا بیز تورک خالقلارینین منشأیی افسانه و داستانلاریندا قوتسال مکان کیمی خاطیرلانان، آلتای تورکلرینین یاشادیغی یئر اولان آتا-بابا یوردوموزون قدیم کئشیینده دوران آلتای تورکلریندن، آلتای تورکچه‌سیندن بحث ائدجه‌ییک
بو یازیدا بیز تورک خالقلارینین منشأیی افسانه و داستانلاریندا قوتسال مکان کیمی خاطیرلانان، آلتای تورکلرینین یاشادیغی یئر اولان آتا-بابا یوردوموزون قدیم کئشیینده دوران آلتای تورکلریندن، آلتای تورکچه‌سیندن بحث ائدجه‌ییک.
آلتای آنلاییشی هم جغرافی، هم ده کولتورل باخیمدان تورک تاریخینده و مدنیتینده خوصوصی یئر توتور. جغرافی باخیمدان آلتای بؤلگه‌سی تورک خالقلارینین منشأیی افسانه و داستانلاریندا مقدس مکان، دیلچیلیک ساحه‌سینده ایسه تورک، موغول و تونقوس دیللرینین تاریخی-کولتورل کسیشمه نؤقطه‌سی حئساب اولونور. بو سببدن آدی چکیلن دیللری بیر آرایا گتیرن و اورتاق منشأیه ایشاره ائدن آلتای دیلی نظریه‌سینه ده ایلهام وئردی. آلتای آنلاییشینا کولتورل باخیمدان باخدیغیمیزدا تورک داستانلاری، موسیقیسی و خالق ادبییاتیندا تئز-تئز آلتای آنلاییشینا ایستیناد ائدیلیر.
بو گون ائتنیک آد اولاراق آلتای آدینی داشیان تورک توپلوملاریندان بیری اولان آلتای تورکلری، آلتای داغلارینین وادیلرینده سپلنمیش و تورکولوژی قایناقلاریندا آلتای - کیجیس، تئلئنگیتلر، تئلئوتلئر، چالکاندولار، طوبیلار، کوماندی‌لار آدلی طایفالاردان عیبارتدیر. باشکندی داغلیق آلتایسک شهری اولان سیبری جغرافیاسینین ان گونئی حیصّه‌سینده یئرلشن آلتای جمهوریتینین اهالیسی ۱ ژانویه ۲۰۲۳-جو ایل تاریخلی استاتیستیک معلوماتلارا گؤره ۲۱۰،۸ مین نفردیر، لاکین آلتای تورکلری سؤزوگئدن اهالینین یالنیز ۳۷،۰۱ نفرینی تشکیل ائدیر. . آلتای تورکلری آلتای جمهوریتیندن کناردا آلتای بؤلگه‌سینده (کرای) و کئمئرو بؤلگه‌سینده (اوبلاست) یاشاییرلار.
آلتای تورکلرینین یاشادیقلاری جغرافیانین سیاسی تاریخی بو تورپاقلارین قدیم تورک یوردو اولدوغونو گؤستریر. چونکی میلاددان اولکی تاریخه نظر سالدیقدا بو تورپاقلار ساکالارین و هون‌لارین، میلاددان سونرا ایسه گؤک‌تورک، اویغور و قیرغیز تورکلرینین دؤولتلری بو تورپاقلاردا حؤکمرانلیقلارینی داوام ائتدیرمیشلر. چنگیز خان‌ین و اونون خلفلرینین حؤکمرانلیغی دؤورو یالنیز ۱۲-جی عصرده باشلادی. بؤلگه ۱۵-جی عصرده روسیه تاریخینده معلوم اولدوغو کیمی اویروت و یا جونقار دؤولتینین حاکیمیتینه گئچدی. 16.جی عصرین ایکینجی یاریسیندان سونرا کازان و سیبری خانلیقلاری روس چارلیغی طرفیندن توتولدوقدان سونرا روسلار سیبرینین ایچریلرینه دوغرو ایره‌لیله‌دیلر و 17.جی عصرده آلتای تورکلری ایله قارشیلاشدیلار. نتیجه‌ده ۱۶۲۵-۱۶۲۷-جی ایللر آراسیندا بوگونکو آلتای تورکلرینی تشکیل ائدن تورک بویلاری آراسیندا چالکاندولار، طوبالار و کوماندی‌لار؛ ۱۷۵۶-جی ایلده آلتای – کیژیلر، تئلئنگیتلر، تئلئوتلار روسلارین حاکیمیتی آلتینا گئچدیلر و بئله‌لیکله، بوگونکو آلتای تورکلرینین یاشادیغی بوتون بؤلگه‌ده روس حؤکمرانلیغی دؤورو باشلادی. چار روسیه‌سیندن سونرا شوروی ترکیبینده اولان سؤزوگئدن بؤلگه ایندی روسیه فدئراسیونونون ترکیبینه داخیلدیر.
آلتای تورکلری تاریخ بویو موختلیف دین و اینانجلارین تأثیری آلتیندا اولسالار دا، ان اوزون مدت تأثیرینده اولدوقلاری خاریجی دین بودیزم اولموشدور. دانیشدیقلاری دیل جغرافی و لینقویستیک پرینسیپلره گؤره تورک لهجه‌لرینین تصنیفاتیندا قوزئی-دوغو و یا سیبری قروپوندادیر و بو گون هم شیفاهی، هم ده یازیلی شکیلده مؤوجودلوغونو داوام ائتدیریر.
آلتای تورکجه‌سی اساساً آلتای جمهوریتینده، آلتای بؤلگه‌سینده (کرای) و کئمئرو بؤلگه‌سینده (اوبلاست) دانیشیلدیغی حالدا، یالنیز آلتای جمهوریتینده روس دیلی ایله یاناشی رسمی دیل استاتوسونا مالیکدیر. اونا گؤره ده سؤزوگئدن اؤلکه‌نین سرحدلری داخیلینده تحصیل، مئدیا و دؤلت ایشلرینده ایستیفاده اولونابیلر. آنجاق روس دیلینین رسمی دیلی اولدوغو دیگر اؤلکه‌لرده اولدوغو کیمی، آلتای جمهوریتینده ده روس دیلینین اوستونلوک تشکیل ائتدیگی اوچون آلتای تورکجه‌سینین ایستیفاده ساحه‌سی محدوددور و چوخ واخت ایکینجی دیل اولاراق قالیر.
آلتای تورکلری ایلک دؤورلردن بری عالیم و پئداقوق زایا - پاندیتا اوقتورگیون دالای طرفیندن یارادیلدیغی قبول ائدیلن موغول الیفباسی اساسیندا تودو - بیک، تودو اوزوک، تودرها اوزوک و اوزوک بیتیک کیمی موختلیف آدلارلا آدلاندیریلمیشدیر. ۱۷-جی عصردن ۲۰-جی عصرین اورتالارینا قدر اویروت و یا جونقارلارین حؤکمرانلیغی آلتیندا اولدوقلاری زامان الیفبادان ایستیفاده ائتدیکلری معلومدور. اصلینده موختلیف آراشدیرمالاردا بو الیفبانین 18.جی عصرده جونقار خانلیغینین پارچالانماسینا قدر بوگونکو آلتای تورکلرینی تشکیل ائدن طایفالار اولان آلتایلار - کیژیلر، تئلئنگیتلر و تئلئوتلار آراسیندا گئنیش ایستیفاده اولوندوغو و بو الیفبانین مؤوجود اولدوغو موختلیف آراشدیرمالاردا بیلدیریلمیشدیر. آلتای تورکلری ۱۹۲۲-جی ایلدن کیریل الیفباسی اساسیندا حاضیرلانان آلتای الیفباسیندان ایستیفاده ائدیرلر. بو یازی دیلی ۱۹۴۸-جی ایله قدر "اویراتچان" آدلانیردی.
