Hind fil'mnarı nigä üzgärde?

Hindstannıñ xindi telle kino industriyäse Bollivud 100 yıldan artıq waqıt däwamında fil’mnar citeşterä. Alar barı tik küñel açu çığanağı ğına tügel, hind cämğıyäteneñ üzen niçek küzallawın çağıldıra. Şulay itep, Bollivudta möselmannarnı sürätläw Hindstannıñ üzgärüçän sośial’ häm säyäsi yözen niçek çağıldıra?

1959nçı yılda Yaş Çopra isemle yäş’ rejissyer üzeneñ berençe fil’mı "Dhool Ka Phool"nı töşerä. Anda möhim yullama bulğan cır bar: “Sin indus ta, möselman da bulıp üsmäyäçäkseñ, sin keşe bulıp üsäçäkseñ” diyelä anda.

Bu fiker ul çorda Hindstanda möhim bula. İl üzeneñ territoriyäseneñ dini nigezdä bülgälänüennän soñ ternäklänep kilä. Çopranıñ fil’mı taşlandıq indus balasın qarawçı möselman ir turında söyli. Ul dinnär arasında aralaşunıñ uñay obrazın täq’dim itä. Şunnan soñ 20 yıl däwamında küp kenä hind fil’mnarı möselmannarnı cämğıyät’neñ ayırılğısız äğ’zaları itep kürsätä. 1977nçe yılda populyar “Amar, Akbar, Antoni” fil’mı dini törlelekne xuplıy. Ul 3 tuğannıñ yazmışı turında: härberse törle dini moxittä üsä - induizm, islam häm xristianlıq. Läkin alarnı urtaq keşeleklelek berläşterä.

Tik Bollivudnıñ möselmannarnı sürätläwe üzgärä başladı.  

1992nçe yılnıñ 6nçı dekabrendä möhim waqıyğa bula. Ul könne indus milliyätçeläre tarixi mäçetne cimerä. Babri mäçeten cimerü sośial’ tärtipsezleklärgä kiterä häm indus milliyätçelegen köçäytä. Bu isä fil’mnarda möselmannarnı sürätläwgä dä täêsir itä.

1992nçe yıldan soñ alarnı başqaça kürsätä başlıylar. Möselmannar doşman yäisä milli iminlekkä yanawçılar bularaq tasvirlana. 1992nçe yılda çıqqan “Roja” fil’mı bu yaña stereotiplarnı täq’dim itüçe täwge fil’mnarnıñ berse.  

Waqıt ütü belän älege tiskäre sürätläwlärne başqa fil’mnar da êläkterep ala. “Sarfaroş” häm “Fanaa” kebek kartinalar tendenśiyäne däwam itä. Bu barı tik êkşn fil’mnarı belän genä çiklänmi, başqa janrlarda da kürenä. Mäsälän, “Fanaa” - Hindstanğa qarşı höcümnär planlaştıruçı kaşmirlı fetnäçegä ğaşıyq suqır Kaşmir xatın-qızı turında mäxäbbät tarixı.

2014nçe yılda indus millätçe qaraşlı säyäsi partiyä Hindstannıñ milli saylawlarında ciñde. Şunnan soñ fil’mnar bilgele ber ideologiyälärne açığraq propagandalıy başladı. “Padmavat” häm “Tanxaci” şikelle tarixi fil’mnar möselman tarixi şäxeslären tiskäre yaqtan kürsätte.

Soñğı yıllarda möselmannarğa qarşı temalı qayber fil’mnar köçle xökümät yärdäme ala. Mäsälän, "The Kashmir Files" häm "The Kerala Story"  fil’mnarına kinoteatr biletları milliyätçe partiyä idarä itüçe ştatlarda, kübräk tamaşaçı cälep itü öçen, salımnan azat itelde.   "The Kashmir Files" induslarnıñ Cammu häm Kaşmirdan küçenüe turında söyli, ä "The Kerala Story" terrorçı oyışma “DEAŞ”qa xezmät itü öçen satılğan xatın-qızlar xaqında.

Fil’mnarda möselmannarnı sürätläwneñ bolay üzgärüe borçu turdıra. Alar barı tik küñel açu ğına tügel, keşelärneñ cämğıyät’tä başqalar turında fiker yörtü räweşen formalaştıra ala. Soraw tua: Bollivud bu yulın däwam itäçäkme, ällä bez altın çornıñ qolaçlawçı ruxına kire qaytunı küräçäkbezme? “Amar, Akbar, Antoni”dağı bez yaratqan Akbar kebek personajlar êkrannarıbıznı yänädän bizäyäçäkme, yuqmı - monı waqıt qına kürsäter. Läkin ber närsä açıq - kinonıñ cämğıyät’ qaraşların formalaştıru köçe êlekkeçä ük nıq qala.