Törkiyäneñ ênergetikadağı maqsatları

2024nçe yılnıñ tögällänüenä sanawlı könnär qaldı. Törkiyä bıyıl ênergetikada zuq maqsatlar quyğan ide. Alarnıñ kübese yıl tögällängänçe ük tormışqa aştı. Yañartıla aluçı ênergiyä, tabiğıy gaz häm neft’ citeşterüdä cömhüriyät tarixında rekordlar yasaldı.

Törkiyä ildä häm çittä neft’ çığarunı köndälek 150 meñ barrel’dän arttırdı. Şulay itep köndälek 1 million miçkä bulğan ixtiyacnıñ 15%ı milli çığanaqlardan qanäğat’länderelä başladı.

Şırnak töbägeneñ Gabar mäydanında qara altın çığaru 57 meñ miçkädän uzdı. Töbäktä yaña yatmalarnı êzläw êşçänlekläre isä däwam itä. Bıyıl axırına qadär Şırnak, Xakkari häm Vannı da kertep tulayım 103 noqtada borawlaw êşçänlekläreneñ tizlätelep alıp barıluı planlaştırıla. Monnan tış, älege töbäktä 66 million miçkä külämendä yaña yatma tabıluı belderelä.

2025nçe yıl öçen ênergetika häm tabiğıy çığanaqlar ministrlığınıñ yul kartası täğayen. Kiläse yıl 143 noqtada êzläw borawlawı uzdıru maqsat itep quyıla. Monıñ öçen 140 milliard liradan artıq investiśiyä yasaw küzallana.

Qara diñgezdäge tabiğıy gaz borawlaw êşçänlekläre dä maqsat itep quyılğannan uñışlıraq buldı. 4 tirän diñgez borawlawı, 2 seysmik tikşerenü häm yärdäm korablarınnan toruçı zamança flotqa iyä Törkiyä citeşterüne dä 2 tapqır arttırdı. Sakariya mäydanında 2023nçe yılda köndälek 3,8 million kubometr bulğan tabiğıy gaz citeşterü, bıyılnıñ 11 aylıq kürsätkeçlärenä qarağanda, 7 million kubometrğa citte. Tulayım zäñgär yağulıq citeşterü köndälek 8 million kub metrğa citte. Şulay itep, 3,5 million yortnıñ ixtiyacı milli çığanaqlardan qanäğat’länderelä başladı.

Bu ağımdağı xisap defiśitın yabu öçen dä zur öleş kertte.

Törkiyä 2022nçe yılda tabiğıy gaz öçen 44,6 milliard dollar tüläde. 2023nçe yılda bu san 23,5 milliard dollar buldı. 2024nçe yılda summanıñ tağın da kimüe kötelä.

Törkiyä 2025nçe yılda ênergetika maqsatlarında citdi üseş küzallıy. Ênergiyä citeşterüdä yañartıla aluçı çığanaqlarnıñ öleşeneñ 47,8%qa citkerelüe planlaştırıla. Qoyaş, cil, geotermal häm gidroêlektr stanśiyäläreneñ citeşterüdäge öleşen arttıru bu maqsatnıñ iñ ähämiyätle êlementların täşkil itä.

Kiläse yılda Törkiyäneñ qoyaş ênergiyäse stanśiyälärendä urnaştırılğan köçeneñ 22 meñ 600 megavattqa, cil stanśiyälärendä - 14 meñ 800 megavattqa, gidroêlektrda - 32 meñ 395 häm geotermal stanśiyälärdä isä 4 meñ 487 megavattqa citkerü maqsat itep quyıla. Älege qısalarda, yañartıla aluçı çığanaqlardağı tulayım quät 74 gigavattan artaçaq.

Törkiyä êlektr täêminatı şirkäte mäğ’lümatlarına qarağanda, Törkiyäneñ xäzerge waqıtta 32 meñ 195 megavatt  -gidroêlektr, 12 meñ 369 megavatt - cil, 18 meñ 756 megavatt - qoyaş, 1691 megavatt geotermal ênergiyä urnaştırılğan quäte bar.

Yañartıla aluçı ênergiyä çığanaqlarına investiśyälär artqanda, tabiğıy gaznıñ êlektr citeşterüdäge öleşe isä êtaplap kimiyäçäk. 2023nçe yılda ul 21,4% bulsa, 2025tä 18,9%qa töşüe kötelä.

Monnan tış, ênergetikada tışqa bäylelekne azaytu maqsatınnan cirle çığanaqlarnıñ öleşen bıyıl axırına 58,9%, 2025nçe yılda isä 59,4% itü uylanıla.  

Dön’yada da trendlär yañartıla aluçı ênergiyägä taba awışa. Global’ ênergiyä tarmağı 2025nçe yılda ähämiyätle borılışqa äzerlänä.2024nçe yılda çista ênergiyägä omtıluda ähämiyätle artu küzätelde. Qoyaş ênergiyäsendä urnaştırılu küläme nisbätennän rekord yasaldı. Bu, üz çiratında, hawağa ağulı gazlar çığarunı kimette. Moña qaramastan, qazılma yağulıq belän êşläwçe êlektr stanśiyäläre ênergiyä citeşterüdä ähämiyätle rol’ başqaruın däwam itte. Êlektrğa ixtiyac, global’ iq’tisadi krizisnıñ täêsire kimü belän bergä, Qıtay, AQŞ häm Hindstanda kisken räweştä arttı.

Dön’yaküläm tabiğıy gaz bazarlarında isä bäyälär üzgärüçän. Xalıqara ênergetika agentlığı citkergänçä, global’ êlektr ixtiyacınıñ 2025nçe yılda yaqınça 4%qa üsüe kötelä. Monıñ distälärçä yıllar êçendä kürelgän iñ yuğarı quät taläbe bulaçağı assızıqlana.

Şul säbäple, yañartıla aluçı ênergiyägä ixtiyac da yuğarı noqtasına citäçäk. Qoyaş, cil häm akkumulyator ênergiyäsen saqlaw küläme 2025nçe yılda üsüen däwam itär dip kötelä. Bötendön’ya iq’tisadi forumı mäğ’lümatlarına qarağanda, kiläse yılda qoyaş ênergiyäseneñ global’ êlektr ixtiyacı artu däräcäseneñ yartısın qanäğat’länderäçäge küzallana. Yañartıla aluçı ênergiyä citeşterüneñ täwge tapqır kümerne uzıp kitäçäge farazlana.

Xalıqara ênergetika agentlığınnan belderülärençä, êlektr citeşterüdän barlıqqa kilüçe ağulı gazlarnıñ 2025nçe yılda totrıqlı bulaçağı uylanıla. Ägär gidroêlektr citeşterü kötelgännän kübräk bulsa, hawanıñ pıçranu küläme kimergä dä mömkin. İxtiyacnıñ artuı belän bergä 2025nçe yılda êlektr ênergiyäsenä bäyälärneñ üsüe dä küzallana.