Ğıyraq törekmäne Näjdät Qoçaq

“Törki dön’ya: şäxeslär häm äsärlär” tapşıru tezmäbezneñ bu bülemendä törki dön’yanıñ onıtılmas kaharmannarınnan berse - Ğıyraq törekmäne Näjdät Qoçaq turında süz baraçaq.  

Näjdät Qoçaq Ğıyraqta yäşäwçe törekmännärneñ aldınğı liderlarınnan berse häm törki kaharman. Anıñ köräşe xalqınıñ bäysezlek häm ğadellek êzläweneñ simvolına äwerelde.

1939nçı yılda Kärküktä dön’yağa kilgän Näjdät Qoçaq törekmän üzañı belän üsä. Başlanğıç, urta mäktäp häm liśeynı şunda tögälli. Soñınnan ul Törkiyägä kilep Änkara universitetınıñ awıl xucalığı fakul’tetında uqıy. 1962nçe-1964nçe yıllarda Kärküktä awıl xucalığı idaräsendä êşli. Näjdät Qoçaq belem aluın däwam itü maqsatınnan 1964nçe yılda qabat Törkiyägä kilä häm awıl xucalığı tarmağında yuğarı belem aluın däwam itä. 1970nçe yılda ul Ğıyraqqa kire qayta häm Bağdad universitetınıñ injeneriyä fakul’tetında uqıta başlıy. 1976nçı yılda dośent bula.

Näjdät Qoçaq Ğıyraq territoriyäsendä azçılıq sanaluçı Kärkük törekmännärennän. Alar meñnärçä yıllıq tarix buyı töreklärneñ ber öleşe bula. Tik 20nçe ğasır urtalarında törekmännär ul çordağı diktatorlıq idaräseneñ awır basımı astında qala. Kärküktä törekmännärneñ xoquqları saqlanmıy. Alarğa qarşı yanawlar, genośid, üterülär häm ğazaplawlar bula. Törekmän liderı Ata Xäyrulla belän bergä 36 törkine üterälär. Näjdät Qoçaq bu xaqsızlıq, genośid, üterülär, törkilärgä qarşı uyınnarnı kürä häm kiçerä. Ul Kärkük törekmännäreneñ tawışı bulunı saylıy. Alar älege borınğı cirlärdä üz kemleklären saqlarğa tırışqanda Näjdät Qoçaq bu köräşneñ liderına äwerelä. Ul urta mäktäp häm liśey çorında uq milli däğ’wä öçen êşli başlıy. 1959nçı yılda Kärkük ütereşendä şähit bulğan törekmän lider Ata Xäyrullanıñ yäşeren räweştä tözegän yäş’lär oyışmasına kerä häm räise bula. Şulay itep, Näjdät Qoçaq Ğıyraqtağı törekmännärneñ xoquqların dawlawçı, alarnıñ problemaların kütärep çığuçı lider bularaq citeşä. Ul xalqınıñ üzañın saqlaw cawaplılığın üz cilkäsenä ala.

Näjdät Qoçaq här platformada çığış yasağanda Ğıyraq törekmännäreneñ mäs’äläläre xaqında süz quzğata. Ul xalqınıñ iñ ğadäti xaqların yawlaw öçen yäşeren räweştä êş itmi, “Törekmän qardäşlek klubı” şikelle êşçänleklär ğamälgä aşıra. Tuğan tellären onıtmasın dip iptäşläre belän bergä Ğıyraq törekmännären citäkli.

Näjdät Qoçaq Törkiyägä bik yış kilä. Bu isä Ğıyraq diktator xökümäteneñ anı şımçılıqta ğayepläp ülem cäzasına xökem itülärenä säbäp bula.

Näjdät Qoçaq Ğıyraqta yäşäwçe törekmännär öçen mäğarif häm mädäni êşçänleklär alıp bara. Yäş’lärne öyrätep, alarnı törekmän xalqınıñ nıqlı äğ’zalarına äyländerü maqsatı quya. Näticädä bik küp törekmän yäş’läre Törkiyägä kilep belem aluğa ireşä.

Tik Baas rejimı bu kütärelüçe törekmän tawışınnan qanäğat’ bulmıy. Qoçaqnıñ köräşe basımnıñ üsüenä kiterä. 1979nçı yılnıñ 22nçe martında ul Törkiyä öçen şımçılıq itüdä häm törkiçelektä ğayeplänep qulğa alına. 10 ay buyı anıñ qayda ikäne dä bilgele bulmıy. 10 aydan soñ 1980nçe yılnıñ 16nçı ğıynvarında, ülem cäzası başqarıluına berniçä säğat’ qala,  Näjdät Qoçaq xatını Aytän xanım belän küreşä ala. Ul yäş’lärgä mondıy süzlären äytep qaldıra: “Duslar, ağaç butağan sayın nığraq üsä. Ütenep sorıym: köräşüdän tuqtamağız, däwam itegez. Şunı belegez, barlıq bu qurqınıç häm tüzep bulmastay ğazaplawlarğa qaramastan, bez berkemneñ isemen äytmädek. Qarañğı bülmälärdä üzläre äzerlägän isemleklärne imzalatırğa telädelär - imzalamadıq. Alar berni belmi. Min xäzer härwaqıttağıdan tağın da bäxetle. Xoday qarşına can tınıçlığı belän kitäm. Bayraqnı sezgä tapşıram, anı yuğarı kütärep yörtäçägegezgä ışanam. Döreslektän häm Xoday yulınnan berqayçan da taypılmağız. Allah sezneñ yaqlawçığız bulsın…”

1980nçe yılnıñ 16nçı ğıynvarında Saddam Xösäyen rejimı 3 törekmän liderı belän bergä Näjdät Qoçaqnı ülem cäzasına tarttı. Tik anıñ köräşe barı törekmännär öçen genä tügel, böten törki dön’ya öçen zur ürnäk bulıp qaldı. Ul törkilärneñ berläşüe kiräklegen yaqladı. Törle cirlärdä yäşäwçe törki xalıqlarnıñ ber yodrıqqa tuplanıp ber-berlärenä teräk buluları turında gel söyläde.  

ÇIĞANAQLAR:

1. Yavuz Bülent Bakiler ‘Nejdet Koçak ve Kerkük Ağıtı’ (https://www.kirmizilar.com/nejdet-kocak-ve-kerkuk-agiti/ 4. Ekim 2024)

2. Bedrettin DABBAĞOĞLU ‘Unutulmayan Şehidimiz Nejdet Koçak’ (https://www.ulkucudunya.com/index.php?page=haber-detay&kod=17838 4 Ekim 2024)

3.https://www.ulkucudunya.com/index.php?page=haber-detay&kod=17838 (4 Ekim 2024)