აქტუალური თემის ანალიზი 37-2024

აქტუალური თემის ანალიზი 37-2024

თურქეთ-ეგვიპტის ურთიერთობები

თურქეთსა და ეგვიპტეს შორის 2024 წლის 4 სექტემბერს ანკარაში გამართული მაღალი დონის სტრატეგიული თანამშრომლობის შეხვედრა მიუთითებს ორ ქვეყანას შორის ურთიერთობების მნიშვნელოვან ცვლილებას და რესტრუქტურიზაციის პროცესს. შეხვედრის შედეგად ხელი მოეწერა 16 ხელშეკრულებას და გამოქვეყნდა 36-პუნქტიანი ერთობლივი დეკლარაცია. ეს შეთანხმებები და დეკლარაცია ხაზს უსვამს იმას, რომ უთანხმოების და დაძაბულობის პერიოდის შემდეგ, რომელიც თითქმის ათწლეული გაგრძელდა, ორ ქვეყანას შორის ურთიერთობა კვლავ ნორმალიზაციის ფაზაში შევიდა.

ახლა ამ თემაზე გთავაზობთ ანალიტიკურ ცენტრ SETA/სეტას უსაფრთხოების კვლევების დირექტორის, პროფესორ მურათ იეშილთაშის მიერ მომზადებულ ანალიტიკურ სტატიას, რომელშიც იგი წერს...

დაძაბულობის პერიოდმა აიძულა ანკარა და კაირო კონკურენცია გაეწიათ სხვადასხვა საერთაშორისო საკითხებში. ლიბია იყო ამ კონსესუსის ერთ-ერთი ყველაზე თვალსაჩინო მაგალითი. ლიბიაში სიტუაციის დაბალანსების მცდელობისას კაირომ მიიღო სტრატეგია ამ ქვეყანაში თურქეთის გავლენის შეზღუდვის მიზნით. მეორეს მხრივ, აღმოსავლეთ ხმელთაშუა ზღვის ენერგორესურსებზე კონკურენციამ ორ ქვეყანას შორის ურთიერთობები კიდევ უფრო დაძაბა. ამ პერიოდში თურქეთმა ეგვიპტეს ლიბიასა და აღმოსავლეთ ხმელთაშუა ზღვაში უფრო თავდაჯერებული საგარეო პოლიტიკის გატარებით უპასუხა. ორი ქვეყანა შევიდა იდეოლოგიურ და გეოპოლიტიკურ ბრძოლაში ახლო აღმოსავლეთის რთულ და ცვალებად დინამიკაში.

ამ პროცესის განმავლობაში ეკონომიკური ურთიერთობები იყო ხიდი, რომელიც ინარჩუნებდა კავშირებს ორ ქვეყანას შორის. ეკონომიკურმა თანამშრომლობამ და დიალოგმა დიპლომატიურ და დაზვერვის დონეზე ხელი შეუშალა ურთიერთობების სრულ გაწყვეტას. 2022 წელს კატარის დედაქალაქ დოჰაში გამართული მსოფლიო ჩემპიონატის დროს პრეზიდენტ რეჯეფ თაიფ ერდოღანისა და ეგვიპტის პრეზიდენტის აბდელ ფატაჰ ალ-სისის შეხვედრამ ორ ქვეყანას შორის ურთიერთობების დალაგებას შეუწყო ხელი. თავის მხრივ, 2024 წლის თებერვალში ერდოღანის ვიზიტმა ეგვიპტეში ორ ქვეყანას შორის ურთიერთობებში მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა.

ცვლილებების დინამიკა

ახალ პერიოდში თურქეთ-ეგვიპტის ურთიერთობები მრავალი სტრატეგიული ასპექტით შეიცვალა. 2013 წელთან შედარებით, მნიშვნელოვანი ცვლილებები მოხდა ახლო აღმოსავლეთისა და ჩრდილოეთ აფრიკის რეგიონის სტრატეგიულ გარემოში. მიუხედავად იმისა, რომ არაბული გაზაფხულის შემდეგ წარმოქმნილი კონფლიქტური ატმოსფერო მნიშვნელოვნად შეიცვალა, არსებობს მნიშვნელოვანი განსხვავებები ორი ქვეყნის რეგიონულ პოლიტიკაში. თურქეთსა და ეგვიპტეს შორის ურთიერთობების კრიტიკულ საკითხად კვლავ რჩება ლიბიაში არსებული ვითარება. მიუხედავად იმისა, რომ ეგვიპტეს აქვს ძლიერი სამხედრო და დიპლომატიური ყოფნა ლიბიის აღმოსავლეთით, თურქეთი მნიშვნელოვანი სამხედრო და პოლიტიკური აქტორია ლიბიის დასავლეთში. ეს აჩვენებს, რომ ორ ქვეყანას შორის სამხედრო და პოლიტიკურმა მეტოქეობამ შესაძლოა გაართულოს ლიბიაში კონფლიქტის მოგვარება. ანკარამ და კაირომ უნდა მიიღონ ერთიანი მიდგომა პოლიტიკური სტაბილურობის უზრუნველსაყოფად და ლიბიაში ტერიტორიული მთლიანობის დასაცავად.

მნიშვნელოვნად შეიცვალა აღმოსავლეთ ხმელთაშუა ზღვის რეგიონული გარემოც. თურქეთი სამხედრო, ეკონომიკური და პოლიტიკური ძალაუფლების თვალსაზრისით ბევრად უფრო ეფექტურ აქტორად გამოჩნდა რეგიონში. ეგვიპტე გადამწყვეტ როლს თამაშობს ენერგეტიკულ გეოპოლიტიკაში. ორივე ქვეყანა მნიშვნელოვანი მოთამაშეა ხმელთაშუა ზღვაში საზღვაო იურისდიქციის თვალსაზრისით. ისრაელის გამოკლებით, თურქეთ-ეგვიპტის ურთიერთობები ხელახლა უნდა მოწესრიგდეს ახალ ჩარჩოში, რომელიც ჩამოყალიბდა 2020-იან წლებში დაწყებული რეგიონული ნორმალიზებით. თურქეთის არაბთა გაერთიანებულ საამიროებთან და საუდის არაბეთთან ურთიერთობის ნორმალიზებამ მხარი დაუჭირა ანკარა-კაიროს ნორმალიზებას. გარდა ამისა, კატარის ნორმალიზაციის პროცესმა ყურეში ხელი შეუწყო ორ ქვეყანას შორის ურთიერთობების რესტრუქტურიზაციას.

2023 წლის 7 ოქტომბერ, ისრაელის დესტაბილიზაციის როლმა რეგიონში კიდევ უფრო გაამახვილა ყურადღება თურქეთისა და ეგვიპტის სამხედრო და დიპლომატიურ მნიშვნელობაზე არაბულ გეოპოლიტიკურ აუზში. ღაზას კონფლიქტი ორივე ქვეყნის ეროვნული უსაფრთხოების საკითხად იქცა. ორივე ქვეყანა კრიზისის მოგვარებისათვის ერთად მოქმედებს. ღაზაში ომი უნდა დასრულდეს, ხანგძლივი ცეცხლის შეწყვეტა უნდა გამოცხადდეს, ჰუმანიტარული დახმარება უნდა მიეწოდოს რეგიონს, უნდა აღდგეს რეგიონი და შეიქმნას დამოუკიდებელი პალესტინის სახელმწიფო, რომლის საზღვრებიც 1967 წლის იქნა განსაზღვრული.

სტრატეგიული ჩარჩო

თურქეთ-ეგვიპტის ურთიერთობებმა სტრატეგიული ხასიათი მიიღო ახალი რეგიონული დინამიკის ფონზე. ორი ქვეყნის დიპლომატიური ურთიერთობები ისეთ სფეროებში, როგორიცაა ეკონომიკა, ვაჭრობა, უსაფრთხოება, თავდაცვა, გარემო და კლიმატის ცვლილებების ინიციატივები, კიდევ უნდა განმტკიცდეს. ეკონომიკური მიზნები მოიცავს 15 მილიარდი დოლარის ვაჭრობის მოცულობას.

თანამშრომლობის აუცილებლობა

თურქეთის როლი სომალის ნახევარკუნძულზე ასევე მნიშვნელოვანია სტრატეგიული ურთიერთობების თვალსაზრისით. თურქეთმა გააღრმავა თავისი სტრატეგიული მიღწევები ჩრდილოეთ აფრიკაში, აღმოსავლეთ აფრიკასა და საჰელის რეგიონში. ეგვიპტემ ხელახლა უნდა განსაზღვროს თავისი სტრატეგიული პრიორიტეტები, განსაკუთრებით ჩრდილოეთ აფრიკასა და სომალის ნახევარკუნძულზე. სუდანის სამოქალაქო ომი, დავები ეგვიპტესა და ეთიოპიას შორის და სამხედრო და პოლიტიკური კონფლიქტის მზარდი რისკი სომალსა და ეთიოპიას შორის სტრატეგიულად მოქმედებს თურქეთ-ეგვიპტის ურთიერთობებზე. ამიტომ, ანკარამ და კაირომ ერთობლივად უნდა იმოქმედონ სომალის ნახევარკუნძულზე არსებული პრობლემების გადასაჭრელად.

საბოლოოდ შეიძლება ითქვას, რომ თურქეთ-ეგვიპტის ურთიერთობების ახალი სტრატეგიული ჩარჩო მოითხოვს ორივე ქვეყანამ ფრთხილად იმოქმედონ, შეიმუშავონ მექანიზმები, რათა დაიცვან თავიანთი ურთიერთობები რეგიონული კრიზისებისგან და შექმნან ახალი საგარეო პოლიტიკა სამომავლო მყარი პოლიტიკის გასამყარებლად. ამ კონტექსტში, თურქეთსა და ეგვიპტეს შორის თანამშრომლობა კვლავაც გადამწყვეტ როლს შეასრულებს არა მხოლოდ ორმხრივი ურთიერთობების, არამედ რეგიონული და გლობალური სტაბილურობის უზრუნველსაყოფად.