Kun tahlili 20- qism

                                                                                                             Qozog'iston voqealari nimani oshkor qildi

2022 yil xalqaro siyosat nuqtai nazaridan tez boshlandi. G'arb va Rossiya o'rtasida bir muddat davom etayotgan Ukraina inqirozi allaqachon 2022 yilning eng muhim masalasi bo'lishi aniq edi. Aslini olganda, AQSh va Rossiya delegatsiyalarining Jenevada boʻlib oʻtgan Ukraina sammitida muammoga yechim topilmadi.Aksincha, oʻzaro bayonotlar Ukraina inqirozi chuqurlashishda davom etishini koʻrsatmoqda. NATO tomonidan berilgan bayonotda hozircha murosaga erishish mumkin emasligi, biroq Ukraina masalasida Rossiya bilan muzokaralarni davom ettirish zarurligi ta’kidlandi. Moskva Ukraina uning uchun qizil chiziq ekanligini ta'kidlashda davom etmoqda. Putin AQShga “xavfsizlik kafolati” sifatida taklif qilgan shartlar bajarilmasa kerak.Ukraina inqiroziga e'tibor qaratilayotganda, Qozog'istonda jiddiy rivojlanish yuz berdi. Benzin va tabiiy gaz narxini tilga olish bilan boshlangan namoyishlar tezda qozoq ichidagi inqirozga aylandi va Qozog'iston prezidenti Tokayev Kollektiv Xavfsizlik Shartnomasi Tashkilotini harbiy yordamga chaqirdi. Tashkilot Qozog‘istonning chaqirig‘iga tezda javob berib, Qozog‘istonga qo‘shma harbiy kuch jo‘natdi.

SETA / Tashqi siyosat tadqiqotlari direktori Muallif Prof. Dr. Murat Yeshiltashning bu boradagi  fikr va mulohazasini  taqdim etamiz...

Sovet Ittifoqi parchalanganidan keyin Qozog'iston Markaziy Osiyo respublikalari orasida eng yorqin davlatga aylandi. Oʻz tashqi siyosatida muvozanat siyosatini olib borish orqali iqtisodiyotini mustahkamladi, xorijiy sarmoyani jalb etishga muvaffaq boʻldi va mintaqaviy mavqeini mustahkamladi. Nazarboyev rahbarligida jadal rivojlanish ko’rsatgan mamlakat, ayniqsa, energetika raqobatida oldinga chiqdi va boy tabiiy resurslari tufayli mintaqada kuch raqobati nuqtai nazaridan samarali davlatga aylandi. Biroq namoyishlar Qozog‘istonning siyosiy jihatdan zaif ekanligini ko‘rsatdi. Nima bo'lganiga ko'p tushuntirishlar mavjud.

Birinchi izohlardan biri shundaki, Qozog‘iston iqtisodiyoti yuksalib, chuqurlashib borayotganiga qaramay, umuman jamiyatga ijobiy ta’sir ko‘rsatadigan daromadlarni taqsimlash muammosini hal eta olmadi. Boy tabiiy resurslardan olingan daromadlarni jamiyatga teng taqsimlay olmaslik jamiyatda ma’lum muddat tartibsizliklarni keltirib chiqardi. Ko‘rinib turibdiki, bu muammolar global pandemiya bilan yanada yaqqol namoyon bo‘ldi. Demak, namoyishlarning asosiy sababi jamiyatning iqtisodiyotdan ko'proq ulushga ega bo'lish istagi edi.

Biroq, daromadlarni iqtisodiy va teng taqsimlashda boshdan kechirilgan muammolar namoyishlarni o'z-o'zidan tushuntirish uchun yetarli emas. Qozog'iston o'zining strategik ahamiyatiga ko'ra Rossiyaning ta'siri ostidagi davlatdir. Boshqa tomondan, Xitoy va Qozog'iston o'rtasidagi energiya aloqalari Rossiyani bezovta qiladigan masala sifatida birinchi o'ringa chiqa boshladi. Boshqa tomondan Qozog‘istonning G‘arb davlatlari bilan yaqin aloqalari va Turk Davlatlari Tashkilotining (TDT) tashkil etilishidagi faol roli Moskva ma’muriyatining e’tiborini tortdi. Shu sababdan Qozog'istonning nozik kuchlar raqobati markazidagi davlatlardan biri ekanligi namoyishlarning tezda nazoratdan chiqib ketishiga sabab bo'lgan dinamikaga aylandi. Rossiyaning strategik harbiy bo'linmalarini tezkor jo'natishini ushbu kuch tenglamasi doirasida baholash mumkin.

Qozog‘istonda sodir bo‘lgan voqea 2021-yilda tuzilgan Turk Davlatlari Tashkilotining birinchi muhim sinovi bo‘ldi. Tashkilot tezkor yig‘ilish o‘tkazib, Qozog‘iston Respublikasi tomonida ekanligi tushuntirilib, har tomonlama qo‘llab-quvvatlanishi bildirildi. TDT hali bunday inqirozlarda faolroq rol o'ynash mexanizmiga ega emas. Shu sababdan Turk Davlatlari Tashkilotiga bunday inqirozlarda yetakchi rol o'ynash uchun vaqt kerak.

Qozog‘istonda vaziyat tinchlandi, ammo bundan buyon mintaqada kuch raqobatining davom etishi mintaqadagi barcha davlatlar uchun diqqat bilan kuzatilishi kerak bo‘lgan jarayondir. Bu o'rinda Turk Davlatlari Tashkiloti ham katta rol o'ynaydi.

SETA / Tashqi tadqiqotlar direktori Muallif Prof. Dr. Murat Yeshiltashning  fikr va mulohazasini  taqdim etdik.