Daishni mag'lub etish imkonsiz emas

Daish siyosiy fursatchilikni, etnik/mazhabchilik rasmiy janglar bilan o'nga chiqgandir. Yaqin o'tmishdagi xatolarni qaytarmaslik Daishni mag'lub etishining kalitidir. Daish oylardan beri Suriya va Iroqda nazorat qilgan tuproqlardan orqaga qadam tashlamoqda. Dabikning taslim bo'lishi va Musul operatsiyasining boshlanishi bilan har doimgidan ham katta bosim ostida edi. Nihoyat Daishni mag'lub etish tushunilgandan ham oson bo'lishi mumkin. Bu hikoyaning bir bo'limi xolos. Daish va uning noto'g'ri tushunchalarini yo'q qilish uchun qo'shimcha g'ayratlar bo'lishi kerak. Daish 2003 yili Iroqda ommaviy qirg'in qurollari bo'lganini ilgari surib Amerika tomonidan ishg'ol qilingandan keyin maydonga chiqgan edi. Maliki boshqaruvining mazhabchilik siyosati tufayli yana kuchaygandir. Xalqaro jamoatchilikning Suriya xalqini Esad rejimining hujumlaridan qo'riqlashdagi muvaffaqiyatsizligi Daishning ayovsizlini yana ham avjiga chiqargan va suistimollarga olib kelgan. Duyoda va hududagi kuchlar, Iroq va Suriya ustidan ahamiyatsiz va qimmatga tushgan janglarini davom etar ekan Daish esa yo'q bo'lmas kabi ta'surot yaratdi.

Daish kabi terror tashkilotlari bizlar istagan kabi yo'q bo'lmaydi. Bunga o'xshash guruhlarni zapt etish va ta'sirsiz holga keltirish uchun qattiq kurash va qat'iylik zarur. Lekin so'ngi paytlarda Jarablus, Azaz, Menbich va Dabik Suriyada Daishda qarshi qo'lga kiritgan zafarlari bilan o'zini ko'rsatgandir. Matbuot orqali Iroq kuchlarini, Pashmarga va xalqaro koalitsiya ham bo'lgan va Turkiya dastaklagan Musul operatsiyasining bunga zarba urishi tahmin etilmoqda. Faqat Musulda bir xato Daishni yana ham kuchli qilisihi mumkin. Shuning uchun Daishni vujudga keltirgan shartlar hamon mavjud. Terrorga qarshi kurashda koordinatsiya yetarsizligi, Esad rejimining davom etgan qatliomlari, mazhabchilik siyosati, nodavlat kuchlar sodir etgan jinohatlar va har joyda har doim bo'lgan musibat yo'llari bilan g'arb jamiyatlarining qo'rquvlarini suistemol qilmoqda.

Shiddatni o'z ichiga olgan hodisalar global ko'lamda tarqalgan, buning ham muhim sabablari bor. Bu diniy, dunyoviy yoki milliyatchi tushunchalar bilan jalb qilinmoqda. Bu fardlar tomonidan katta adolatsizlik va bosim sifatida norozicilik ko'rsatilgan siyosiy va ijtimoi shartlarga ham bog'liq. Urushlar, ichki urushlar, qabila dushmanligi, muvaffaqiyatsiz davlatlar va ayrim davlatlar shiddatning avjlanib tarqalishiga hissa qo'shgandir. Shiddat voqealarining maydonga chiqishidan birdan ko'p sababi bor. Daish, PKK, ETA kabi terror tashkilotlari va Myanmardagi musulmonlarga qarshi Budist milliyatchilarini harakatga o'tkazgan. Bularga qarshi jang qilish uchun tushuncha kurashi olib borish kerak, terror kirishuvlarini mudofaa etish harakatlari va xavfsizlik manbalarga tayanib rad etishidir. Deash bilan aloqali Musulmon dunyosi va diniy rahbarlar buning idealogiyasini rad etgan va noto'g'ri tushunchalarini ham maydonga qo'ygandir. Bunga namuna Musulmon dunyosi va akademiklarning aksariyasi 2014 yili Abu Akr el-Bag'dodiga yozgan maktubidir. Ko'p sonda olim va jamiyat rabalari Daishning ideologiyasini rad etgandir.

Lekin Daishning ideologiyasini rad etish yetmaydi. Ularning Islom mafkuralarini qanday yo'ldan chiqarganini ko'rsatish kerak. Aslida Daishning ideologiyasi 1,7 milliard musulmonga zid. Yahdiylik, Xristialik, Budizm va boshda diniy e'tiqodlar ham bunga o'xshash mulohazalarga uchraganlar. Baruch Goldsteindan boshlab Andres Brievksigacha qator diniy vakil, o'lka yoki mafkuralari cuhun terror faoliyati olib borgandir. Bu yerda asil masala ularga o'xshamaslikdir. Daishning esa so'ngi yillardagi muvaffaqiyatsiz siyosatlar oqibatida jonivorga ayalanishiga ruxsat bergandir. Bilingani kabi 24 Avgust boshlatilgan evfrat qolqoni operatsiyasi daishga qarshi jangni qonuniy ravishda muxolif guruhlar bilan va ularga kerak bo'lgan siyosiy, harbiy va intellektual manbalar orqali dastaklanishini ko'rsatgan. Daish, etnik, mazhab hukumronligi va janglardan keyin qilgan xatolari tufayli o'nga chiqgan edi. Yaqin o'tmishdagi xatolardan qochish Daishni mag'lubiyatga olib kelishi mumkin.