әнқәрә-бағдад мунасивәтлиридики йеңи йүзлиниш вә енергийә

түркийә авази радийоси: түркийә-ирақ мунасивити өзара зийарәтләр нәтиҗисидә йеқиндин буйан көрүнәрлик дәриҗидә һәрикәтләндүргүч күчкә еришти. бу һәрикәтләндүргүч күч бағдадта өткүзүлгән үч тәрәп йиғини арқилиқ йеңи басқучқа өрлиди. түркийә җумһурийити ташқи ишлар министири хақан фидан, дөләт мудапиә министири йашар гүләр вә миллий истихбарат идариси (MIT) башлиқи ибраһим қалин йеқинда ираққа берип, мәнсәпдашлири билән көрүшти.

йиғиндин кейин елан қилинған бирләшмә байанатта, җумһур рәис рәҗәп таййип әрдоғанниңму рамизандин кейин ирақни зийарәт қилидиғанлиқи елан қилиниш билән биргә, терроризмға қарши күрәш мәсилисигә алаһидә  орун аҗритилди؛ әлвәттә, бу бирдинбир тәпсилат әмәс. әнқәрә-бағдад линийәсидики һәмкарлиқниң рәсмий салаһийәт даирисидә орнитилиши керәклики тоғрисида ортақ тонуш һасил қилинди. бу нуқта бирләшмә байанатта төвәндикидәк ипадиләнди:

«икки дөләт мунасивитиниң һәрқайси саһәлиридә қурулмилиқ рамка шәкилләндүрүш вә шу арқилиқ даимлиқ алақилишиш механизми орнитиш үчүн, рамка келишими түзүш хизмитини күчәйтиш қарар қилинди.

түркийә җумһурийити билән ирақ җумһурийити мунасивәтләрниң истратегийәлик рамкисини шәкилләндүрүш мәқситидә тәййарлайдиған һөҗҗәтниң көрсәтмисигә асасән, икки дөләт даирилириниң мас қәдәмдә, қәрәллик һалда, нәтиҗини асас қилип ишлиши мәсилисидә бирдәклик һасил қилинди.

бу арқа көрүнүштә, террорлуққа қарши туруш, сода, деһқанчилиқ, енергийә, су, сәһийә вә қатнаш қатарлиқ саһәләрдә мәхсус хизмәт қилидиған бирләшмә даимий комитетларни қуруш қарар қилинди».

шундақ, биз бу һәптә йуқириқи өзгиришләрни чөридигән һалда түркийә-ирақ мунасивитиниң енергийәгә алақидар қисми һәққидә тәпсилий тохтилип өтимиз؛ йеңи һәмкарлиқ тәшәббусиниң мәзмуни билән йеқиндин тонушуп чиқимиз.

ирақ йеқин кәлгүсидә түркийә билән бирликтә әмәлгә ашурулидиған бир түргә, техиму енеқрақ қилип ейтқанда, фав порти вә тәрәққийат йоли» түригә алаһидә әһмийәт бәрмәктә.

тәрәққийат йоли түри 1200 километирлиқ төмүр йол вә ташйол йасашни өз ичигә алидиған чоң түр болуп, бу арқилиқ түркийәниң искәндәрун порти билән бәсрә қолтуқидики фав порти һәм төмүр йол һәмдә ташйол арқилиқ бир-биригә туташтурулған болиду.

бу түр йавропа иттипақидин тартип парс қолтуқи дөләтләргичә болған наһайити кәң районға тәсир көрситиду؛ ирақ билән бирликтә парс қолтуқи дөләтлириниң тәбиий газини йавропаға тошушқа техиму аз вақит вә техиму аз чиқим кетиду. шундақла бу түр түркийәниң «енергийә мәркизи» пиланиғиму зор төһпә қошиду. түркийә ирақ енергийә мәнбәлириниң дунйа базириға киришидә техиму актип рол ойнайду. тәрәққийат йоли түри қизил деңиздики өзгиришләр вә деңиз қатнишидики көрүнәрлик азийиштин кейин, сүвәйиш қанилиниңму асаслиқ рәқибигә айлиниду.

җумһур рәис рәҗәп таййип әрдоғанниң бағдад зийарити билән бирликтә, бу түргә мунасивәтлик муһим қәдәмләрниң бесилиши пиланланмақта.

ирақниң дәлилләнгән нефит записи тәхминән 145 милйард варил болуп, дунйадики нефит записиниң тәхминән %8 гә игә. ирақ нефити ишләпчиқириш тәннәрхи вә сүпити җәһәттиму дунйадики әң әрзан нефитларниң бири дәп қарилиду.

җумһур рәис әрдоғанниң зийарити җәрйанида йәнә, өткән йили апрелда мәшғулати тохтиған ирақ-түркийә хам нефит туруба йолиниң қайтидин ишқа кириштүрүлүши пиланланмақта.

кәркүк йумурталиқ хам нефит турубисиниң йиллиқ тошуш иқтидари 70 милйон варилдин ашиду. кәлгүси мәзгилдә, линийәниң сиғиминиң кеңәйтилидиғанлиқи оттуриға қойулмақта.

тәрәққийат йоли түри билән бирликтә, йеңи енергийә йәткүзүш линийәлирини қуруш пиланлириниңму күнтәртиптә икәнлики қәйт қилинмақта.

түркийә билән ирақ оттурисидики сода миқдари нөвәттә йиллиқ 25 милйард доллар әтрапида болуп, тәрәпләр оттурисидики дийалогниң күнсери күчийишигә әгишип, бу миқдарни техиму ашуруш нишан қилинмақта.