түркийә ениргийә саһәсидә қуйашқа йүзләнмәктә

түркийә авази радийоси: қуйаш бизни иллитиду, күлүмсиритиду, зираәтлиримизни өстүриду. йәр шари униң әтрапида айлиниду ... «енергийә дунйаси» намлиқ пирограммимизниң бугүнки бөлүмидә, түркийәниң ениргийә саһәсидә қуйашқа йүзлиниватқанлиқи һәққидә тохтилимиз. чүнки қойаш һазир бирдинбир муқим вә түгимәс енергийә мәнбәси һесаблиниду.

**** ***** **** ***** *****

қуйаш енергийәси қурулма вә ишлитиш җәһәттин асан болуштин башқа йәнә, муһитни булғимаслиқ вә зийанлиқ ташландуқ пәйда қилмаслиқтәк алаһидиликлири биләнму әң йешил сиҗил енергийә мәнбәси дәп тәриплиниду.

қуйаш енергийәси қуйашниң йадросидики бирикиш җәрйани билән қойуп бәргән нурлуқ енергийә дәпму билиниду.

йәр шариниң иссип кетишигә әгишип, хәлқара җәмийәт вә түркийә, қайта һасил болидиған енергийәгә өтүшни тезлитип, көмүрдин һасил қилинған енергийәниң муһитқа елип келидиған зийинидин сақлиниш үчүн сиҗил енергийәгә өтүш сүритини тезләштурди. бу даиридә қуйаш енергийәсиниң ишлитилиш даирисиму күндин-күнгә кеңәймәктә.

***** ******* ********

гәрчә қуйаш енергийәсидин ток һасил қилишниң көп хил усули болсиму, омумий йүзлиниш қуйаштин кәлгән нурни биваситә токқа айландуридиған йоруқлуқ волт системисиға мәркәзлишиш болмақта.

қуйаш енергийәсидин пайдилиниш тәтқиқатлири болупму алдинқи әсирниң 70-йиллиридин кейин җанланди. қуйаш енергийәси системилири техникилиқ илгириләш вә тәннәрхиниң көрүнәрлик дәриҗидә төвәнликини намайан қилди.

хәлқара енергийә идарисиниң доклатиға асасланғанда, қуйаш енергийәсигә селинған мәбләғ 2030-йилдин бурун нефит вә тәбиий газға селинған омумий мәбләғдин ешип кетидикән.

хәлқара енергийә идарисиниң мөлчәригә қариғанда, 2023-йили дунйа енергийә саһәсидә 1 тирилйон 700 милйард доллар пакизә енергийә техникисиға, 1 тирилйон 100 милйард доллар қатма йеқилғу мәнбәлик енергийә саһәсигә болуп, җәмий 2 тирилйон 800 милйард доллар мәбләғ селинған.

мөлчәрлинишичә, бу мәбләғләр ичидә қуйаш енергийәсигә 380 милйард доллар айрилған.

***** ******** *******

ундақта түркийәдә әһвал қандақ? һөкүмәт вә хусусий тармақларниң енергийәгә мәбләғ селиш әһвали қандақ болуватиду?

түркийә җуғрапийәлик орни сәвәбидин қуйаш енергийәси җәһәттә зор әвзәлликкә игә бир дөләт.   

түркийә енергийә министирлиқи тәййарлиған «қуйаш енергийәси әвзәллик хәритиси» гә қариғанда, түркийәниң йиллиқ оттуричә қуйаш нури вақти 2 миң 741 саәт болуп, йиллиқ оттуричә радийатсийә қиммити 1527.46 киловат саәт.

бу арқилиқ түркийәниң қуйаш енергийә записиниң 2035-йилға қәдәртәхминән %500 ешиш билән 52.9 гигаватқа йетиши, қуйаш енергийәси қурулма сиғими җәһәттә әң йуқири мәнбәгә айлиниши нишан қилинмақта.

**** **** ******* ****** *********

түркийәниң 2000 – йилидин 2020-йиллириғичә болған мәзгилдә һәр йили оттура һесаб билән %4.4 ешиватқан ток сәрпийати 2035 - йилғичә һәр йили оттура һесаб билән %3.5 ешип, 510.5 терават саәткә йетииши мөлчәрләнмәктә. електр енергийәсиниң ахирқи енергийә сәрпийат нисбити 2020-йили %21.8 болған болуп, 2035 – йилида %24.9 кә йетидиғанлиқи һесабланмақта.

түркийәниң 2020-йилиниң ахирида 95.9 гигават болған електер қурулма күчи 2035 - йили 189.7 гегаватқа, сиҗил енергийә мәнбәсиниң омумий қурулма күчидики үлүши 2020 – йилдики %52 тин 2035 – йилида %64.7 кә өрләйдиғанлиқи тәхмин қилинмақта.

бу мәзгилгә қәдәр ишқа кириштүрүлидиған сиҗил енергийә мәнбәси 96.9 гигават йеңи електер сиғими билән %74.3 ни сиҗил енергийәниң тәшкил қилииши пиланланмақта. сиҗил енергийә мәнбәлири ичидики әң чоң сиғимчанлиқ ешишшиниң қуйаш енергийәсидә болуши пиланланланмақта.

түркийәниң 2020-йилиниң ахирида 6.7 гигават болған қуйаш енергийә қурулма күчиниң 2035 - йилида 52.9 гигаватқа йетиши мөлчәрләнмәктә. бу ешиш түркийәниң 2022-йилиниң ахирида 9.32 гигават болған қуйаш енергийәси қурулма күчиниң 2035 – йилида тәхминән %500 ашидиғанлиқини көрситиду.

қуйаш енергийәсидә 2035-йилида 52.9 гигават қурулма күчигә йәткән тәқдирдә, қуйаш енергийәси түркийәниң електир қурулма күчидики әң йуқири үлүш мәнбәсигә айланған болиду.