капитанниң сайаһәт хатириси - истанбул (бәйкоз) ...

түркийә авази радийоси: белиқчи базарлирини силәрму йақтурамсиләр? қирғақтики кемиләрни, қейиқларни вә уларға көңүл бөлүп асрайдиған белиқчиларни, деңизға қарайдиған өйләр вә һәммә адәм өз иши билән шуғуллинидиған ашу җимҗит базарларни йақтурамсиләр? әгәр деңизни йахши көрсәңлар, мән тилға алған бу белиқчи базарлириниму йахши көридиғанлиқиңларға ишинимән. бүгүн биз әнә шу белиқчи базарлириниң биригә баримиз. қара деңизниң истанбул боғузиға тутишидиған йеридики анадолу фәнәри (майаки) бизниң бүгүнки тунҗи сайаһәт мәнзилимиз.

анадолу фәнәри йерим аралға бәрпа қилинған бир базар болуп, деңизниң һәйвәтлик мәнзириси вә қирғақтики қатар – қатар тизилип кәткән кичик өйлири билән кишиниң диққитини тартидиған белиқчилиқ базири. анадолу фәнәри бир – биридин мәззилик вә йеңи деңиз мәһсулатлирини тетиғили болидиған ресторанлири вә бу базарға нами берилгән деңиз фәнәри билән бизни, бизнила әмәс, қара деңиз тәрәптин истанбулға кәлгәнләрни қарши алиду.

биз анадолу фәнәридин йолға чиқип пойразккөйгә баримиз. бу истанбул боғузиниң әң гүзәл йезилириниң бири. у кишиләр топидин йирақ, җимҗит вә хатирҗәм муһитта вақит өткүзмәкчи болғанлар үчүн, көңүлдикидәк җай. бир аздин кейин, деңиз саһилидики белиқчи кемилири вә наһайити нәпс селинған йеза өйлириниң алдидин өтимиз. бу йәрдә гено дәвридин қалған бир қәлә бар. ейтишларға қариғанда, византийә вә османлиларниң контроллуқиға өткән пойразкөй қәләси, қара деңиздин истанбул боғузиға өтүшни контрол қилиш вә истанбул боғузиниң бихәтәрликигә капаләтлик қилиш үчүн йасалғаникән.

әмдики мәнзилимиз йәнә бир белиқчилиқ шәһири. биз һазир истанбулниң әң җимҗит белиқчилиқ районлириниң бири болған анадолу кавағиға баримиз. сайаһәт кемимиз «сәййаһ»ни пиристанға ләңгәрләп, кона йағач өйләр, йеши бир әсирдин һалқийдиған қариғайлиқлар арисидики аҗайип мәнзирилик анадолу кавағини сәйлә қилимиз.

*  *  *  *

анадолу кавағи истанбул боғузидики әң гүзәл җайларниң бири, қара деңизни ақ деңиз билән туташтуридиған сода йолиниң кесишиш еғизиға җайлашқан анадолу кавағи содидила әмәс, мудапиәдиму муһим орунға игә. чүнки, тарихтин бери истанбул боғузини қоғдашқа интайин зор әһмийәт берилиду. истратегийәлик орунға игә анадолу кавағиниң һөкүмранлиқи византийә, гено вә османлилар арисида тохтимастин алмишип туриду.

биз бир аздин кейин көридиған йорос қәләси қарши тәрәптики имрос қәләси билән бирликтә қара деңиз тәрипидин истанбулға кириш еғизини контрол қилиш үчүн йасалған. йорос қәләси генолуқлар узун муддәт қәләниң һөкүмранлиқини қолида тутуп турған болғачқа, омумән <гено қәләси> дәп атилиду. лекин, тамлиридики йезиқлар қәләниң шәрқий рим империйәси дәвридә селинғанлиқини көрситип бериду. қәләниң көлими истанбулдики башқа қәләләрниң омумий көлимидинму чоң. әмди сайаһәт кемимиз «сәййаһ»ни ләңгәрләп, қәлә тәрәпкә қарап маңайли. б д т маарип, илим-пән, мәдәнийәт тәшкилати —йунескониң вақитлиқ мәдәнийәт мираслири тизимликигә киргән йорос қәләсиниң ички тамлири йәнила йахши һаләттә сақлинип қалған болуп, кишиниң диққитини тартиду. әмма, давам қиливатқан қезиш вә әслигә кәлтүрүш хизмәтлири сәвәбидин қәләгә кириш чәкләнгән. шуңлашқа биз пәқәт қәләниң дәрвазисиғичә берип, у йәрдики қәһвәханиларниң биридә бирәр истакандин чай ечкәч, истанбул боғузиниң көпкөк сүйини тамаша қилимиз. бу мәнзирини арқида қалдуруп кетиш қийин болсиму, әмма анадолу кавағи мәйданидиму көрүшкә әрзийдиған имарәтләр бар. кишиниң диққитини тартидиған тарихий имарәтләр ичидә бәш йүз йилдин көпрәк вақитни арқида қалдурған мидилли әли рәис җамәси вә оймичилиқи билән диққәтни тартидиған җәврийә хатун фонтини бар.

әмди биз истанбулдики иккинчи егиз төпилик болған йуша (җошуа) төпиликигә баримиз. бу қәдимки дәврләрдин тартип охшимиған етиқадтики мәдәнийәтләр тәрипидин муқәддәс дәп қаралған җай. у бүгүнки күндиму һәр хил етиқадқа мәнсуп сайаһәтчиләр зийарәт қилған макан һесаблиниду. униң дәслипидә бир зеус бутханиси икәнлики, кейинчә черкавға өзгәртилгәнлики мәлум. әпсуски, нәччә йүз йилдин буйан истанбулда йүз бәргән йәр тәврәшләр түпәйлидин, бу қурулушларниң та һазирғичә сақлинип қалғанлири йоқ. йуша төпилики намини муса пәйғәмбәргә сәпәрдаш болған дәп қарилидиған йәшу йаки йәсу пәйғәмбәрдин алған. бу төпиликниң мәнзириси аҗайип гүзәл болуп, истанбул боғузини толуқ көрәләйсиз.

бүгүнму вақит наһайити тез өтүп кәтти. биз анадолу кавағи пиристаниға ләңгәрләп қойған сайаһәт кемимиз «сәййаһ»ни техиму узун сақлатмайли вә йеңи бир мәнзилдә дидарлишишни тилигән һалда, силәр билән хушлишайли.