капитанниң сайаһәт хатириси - истанбул (1)...

түркийә авази радийоси: биз аста- аста 8500 йиллиқ тарихқа игә шәһәргә йеқинлишиватимиз. бу шәһәр әсирләр бойичә урушларға, тинчлиқ орнитишларға вә қоршавларға сәһнә болиду. бу шундақ муһим шәһәрдуки, дунйа тарихида уни бойсундуруш (пәтһи қилиш) билән бир дәвр ахирлишип, йеңи дәвр башлиниду.  көздә тутуватқинимиз икки қитәгә җайлашқан бирдинбир шәһәр: истанбул.

сансизлиған кишиләр бу шәһәрдә йашиди, сода - тиҗарәтниң йүрики бир мәзгил бу йәрдә салди, портлирида сансизлиған парахотлар тохтиди. у үч чоң империйәниң пайтәхти болди, империйәниң ордилирида нурғун қизиқарлиқ сәргүзәштиләр йүз бәрди. у шаирлар, йазғучилар, сәнәтчиләр, сийасийонлар вә сайаһәтчиләрниң кәм болса болмайдиған шәһиригә айланди!

бәлким истанбул һәққидә һазирғичә милйонлиған сөзләр қилинди вә у буниңдин кейинму давам қилиду. чүнки бу тәсвирләп түгәткили, чүшәндүрүп болғили болидиған шәһәр әмәс. истанбул нәччә миң йиллардин бери сансизлиған кишиләр гүзәлликигә мәһлийа болуп макан тутқан, техиму йахши турмуш кәчүрүш арзусини қоғлишип кәлгән, бәлки йоқап кәткән һәйвәтлик шәһәр.

истанбул рим, византийә вә османлидин ибарәт дунйа тарихи вә сийаситини шәкилләндүргән үч империйәниң пайтәхти. истанбулни чүшиниш үчүн, униң билән тәң нәпәслинишкә, униң кечә-күндүзлиригә, йаз вә қиш күнлиригә шаһит болушқа вә һәйран қаларлиқ ишларға толған бу шәһәрни қәдәммуқәдәм кезип чиқишқа тоғра келиду!

истанбул бәлким охшимиған дәврләрниң роһини өзигә муҗәссәм қилған болғачқа,  кишиләрни өзигә җәлп қиливалидиғандур. истанбул алдирашчилиқи, қистаңчилиқи вә зитлиқлири биләнму кишини өзигә мәптун қилиду؛ у күндә йигирмә төт саәт йашайду! силәр дунйадики йигирмә төт саәт бойичә көзини йуммайдиған қанчә шәһәрни санап чиқалайсиләр?

бәзилиридин тетитқуларниң пурақлири өрләйдиған, бәзилириниң рәңгарәң гиләм вә зибузиннәтлири көзни чақнитидиған қәдимий базарлири, кишини һәйран қалдуридиған мәнзирилири, йәттә төпилики вә мармара боғузи (босфор) ... шундақ икки қирғиқи чинар дәрәхлири билән қапланған мармара боғузи оттурисидики иптихарлиқ һаләттә қәд көтүрүп турған қиз қәләси! һәм асийа һәмдә йавропа тәрипиниң һәйвәтлик мәнзирисини тамаша қилип келиватқан адәмләр топи, ... қарши қирғаққа бериш үчүн алдириватқан кишиләр, баш тегип кәткүдәкла йардин учуватқан торнилар вә деңиз пуриқи!

түрк әдәбийатиниң сәркә қәләмкиши әһмәд һамди танпинар: «һәр бир истанбуллуқ анчә – мунчә шаирдур» дәйду. у шәһәрниң сеһрий күчиниң кишиләрниң тәсәввуриға тәсир көрситидиғанлиқини илгири сүриду. әлвәттә, ула әмәс, дунйа әдәбийатиниң муһим намайәндилиридин достойевиский, едмондо де амикс, пйер лоти, агата киристи, һемиңвай вә башқа нурғун йазғучиларму әсәрлиридә истанбулни тәсвирләйду. чүнки бу бир чүш шәһири. йағач өйләр йанмуйан тизилип кәткән кона мәһәллиләр, деңизға тутитишип кетидиған тар вә дөңлүк кочилар, тарғина бошлуқтин ғил – пал көрүнүп қалидиған боғузниң сүпсөзүк солири...... худди сеһирлик бир қол туйуқсизла йетип келип, сизни шәһәрниң қалаймиқанчилиқидин тартип чиқирип, ашу көпкөк деңизларға ташлап қойғандәкла, барлиқ қайғулириңиз есиңиздин көтүрүлүп кетиду. истанбулниң сеһрий күчи бар. ойлимиған бир пәйттә, ойлимиған бир йәр көз алдиңизда намайан болиду-дә, бирәр кәчмишни есиңизгә салиду. қәйәрдин кәлгәнлики намәлум бир муң сизгә бир нәрсиләрни әслитиду, башқа бир заманниң пәрдилири ечилиду. әнә шу вақитта сиз истанбулни һәқиқий һес қилип йашашқа башлайсиз.

истанбул һәр җәһәттин кишини һәйран қалдуруп, өзигә мәһлийа қиливалидиған әпсаниви шәһәр. у қулиқиңизға һәм өтмүшниң, һәм бүгүнниң һекайисини пичирлайду؛ у һәм асийа һәм йавропадур. у пүтүнләй дегүдәк бир үсти очуқ музей болуп, сизни у йәрдә сарайлар, диний имарәтләр, музейлар, мәһәллиләр, бағчилар, бу шәһәрдә из қалдурған затлар вә биз санап түгитәлмигүдәк нурғун ишлар күтмәктә.

әгәр қошулсаңлар, мән силәргә саәт – саәтләп истанбул һәққидә сөзләп берәй. әнсиримәңлар, биз 8500 йиллиқ тарихқа игә бу һәйвәтлик шәһәрни қәдәммуқәдәм айлинип, тарихий йерим арални, базарлири, китабпурушлири вә асарә – әтиқилири бирликтә екскурсийә қилимиз. биз деңиз арқилиқ истанбулға йеқинлашқанда, униң йол бойидики есил қолтуқлири вә кичик шәһәрлирини көримиз.

бүгүн мән бир қәдәр көп гәп қилған болушум мумкин. чүнки һәр қетимлиқ истанбул сәпирим мени һайаҗанландуриду. мән билгән вә көргәнлиримни силәр билән ортақлишишни халаймән, бу қәдимий шәһәрни силәр билән бирликтә йәнә бир қетим айлиниш арқилиқ йеңи нәрсиләрни өгинидиғанлиқимниму билимән! буларниң һәммиси мени һайаҗанландуриду.

һазир хошлишидиған пәйт кәлди, деңизда күнниң олтурушини тамаша қилғач йолимизни давамлаштурайли. мән келәр һәптә мушу күн вә мушу вақитта силәрни сайаһәт кемимиз «сәййаһ»та күтимән.