капитанниң сайаһәт хатириси - коҗаәли (2)...

түркийә авази радийоси: сайаһәт кемимиз «сәййаһ»ниң һөрмәтлик йолучилири, кемимизгә қәдәм тәшрип қилғанлиқиңларни қарши алимиз!

қара деңизни әслитидиған һаваси вә қариғайлар билән қапланған йантулуқлири билән даңлиқ коҗаәли қирғақлирини сәйлә қилишни башлиғанидуқ. вақтимиз бир - биридин гүзәл, сулири пак - пакиз мави (көк) байрақлиқ деңиз саһиллирида өтүп кәткән болғачқа, коҗаәлиниң тәбий мәнзирилик гүзәл маканлирини көрүшкә вақтимиз қалмиғаниди. әмәлийәттиму деңиздики чағда вақит наһайити тез өтүп кетиду, ишинимәнки, буни силәрму һес қилған болушуңлар мумкин. шуңа, вақтимизни зайә қилмастин, кемимиз «сәййаһ»ни портқа ләңгәрләп, коҗаәлиниң тәбиий гүзәл маканлирини сәйлә қилишни башливетәйли.

*  *  *  *

бүгүн биз көридиған егизликләр, җилғилар вә шарқиратмилар деңиз қирғиқидин йирақрақ ички қуруқлуққа җайлашқан. бизни һәйвәтлик тәбиәтниң қәлбигә елип баридиған машинимизға олтуруп, тунҗи бекитимиз мәшуқийәгә қарап йолға чиқайли. мәшуқийә бизгә охшаш шәһәр мәркизигә мушундақ йеқин  турғанлар, шәһәрниң қалаймиқанчилиқлиридин тезла қутулалайдиған җай. у оттурисини кесип өтидиған дәрйаси, оксиген көп йайлақлири билән бир бостанлиқни әслитиду. мән силәрниң тәбиәтниң қойнида пийадә йол йүрүшни йахши көридиғанлиқиңларни билимән. шуңа силәрни мәшуқийә дәрйаси дәпму атилидиған айгир еқиниң әтрапини айлинип сәйлә қилишқа тәклип қилимән. мән силәр үчүн дәрәхләрниң арисидин өтидиған аддий вә қийинлиқ дәриҗиси оттурһал болған йоллардин бирни таллидим. күз пәслидә маңғиниңизда путиңизниң астида қалған йопурмақлардин чиққан авазларға, баһарда тәбиәтниң ойғинишиға, йазда қушларниң сайрашлириға, қишта апақ әдийал билән қапланған һалда җимҗитлиққа чөкидиған орманлиқта меңишни давамлаштурайли. мәйли қайси пәсил болушидин қәтийнәзәр, мәшуқийә силәрни өзгичә бир хил гүзәллик билән қарши алиду.

әмди қартәпә қар тейилиш мәйданиға қарап йол алайли. йол бойида қишлиқ тәнһәрикәт һәвәскарлириниң ават мәнзили—  сисли (туманлиқ) вади бар. кишиләр бу йәрниң қар йағқан күнләрдә узунғичә очуқ туридиған тейилиш мәйданини йахши көриду. қартәпәгә бериш йолимизда көрүп өтүшкә тегишлик йәнә бир йәр бар؛ у болсиму, түркийәниң әң чоң әйнәк поллуқ өгзиси — «айрим сәййарә әйнәк өгзиси». егизликтин қорқидиғанлар дәсләптә сәл җиддийлишип кетиши мумкин, әмма ишиниңларки, әйнәк өгзиниң учиғичә маңғиниңларда, өзүңларни тәбиәтниң қойнидикидәкла һес қилисиләр. йапйешил дәрәхләр билән қапланған тағлар вә сапанҗа көлиниң мәнзириси һардуқуңларни чиқирип, үстүңлардики бесимни йоқитип ташлайду.

һәйвәтлик мәнзириси билән кишини өзигә мәһлийа қиливалидиған  гүзәл макан — қузу йайлиқиму өтүш йолимизниң бойида. бу йәрму өзиниң һәйвәтлик тәбиий муһити вә гүзәл мәнзириси билән кишини охшимиған дунйаларға елип бариду. униң үстигә, шәһәр мәркизидин бәк йирақлап кәтмәйла йетип барғили болидиған бу җимҗит вә сеһрий күчкә игә гүзәл маканда инсан өзини сеһирләнгәндәкла һес қилиду. мәйли қайси пәсилдә зийарәт қилсам қилай, қузу йайлиқи мени һәр вақит һәйран қалдуриду. бу пикримгә силәрму қошуламсиләр?

қар тейилиш, чана тейилиш… биз һазир қартәпә қар тейилиш мәркизигә йетип кәлдуқ؛ бу йәрдә қарда қилишни халайдиған һәр қандақ ишни қилалайсиләр. бу түркийәдики аз сандики қар тейилиш мәйданлириниң бири. әлвәттә, һазир пәсли болмиғачқа, биз қартәпәниң кишини мәптун қиларлиқ қар мәнзирисини көрәлмәймиз. әмма шараит мувапиқ болғанда, қар тәнһәрикәтлиригә керәклик һечқандақ үскүнә вә кийим- кечәклириңларни алмастинла, бу йәргә кәлсәңларму болиду؛ чүнки у нәрсиләрниң һәммисини бу йәрдин тепип, көңлүңлар халиған тәнһәрикәтни қилсаңлар болиду. йаки пәқәт апақ қарлар билән йапйешил тәбиәт өзара гирәлишип кәткән дәл - дәрәхләр арисида дала йүрүши қилсаңларму болиду.

коҗаәли һәқиқәтән һәйран қаларлиқ нәрсиләргә толған җай. чүнки түркийәниңла әмәс, йавропаниңму әң муһим тәбиий маканлириниң бири коҗаәлиға җайлашқан. әпсуски, дәвримизниң тәқәззасиға асасән, инсанларниң тәбиәттин йирақлишиши муқәррәр. буниң алдини елиш үчүн, коҗаәли шәһәрлик һөкүмәт «орманйа тәбиий һайат бағчиси» түрини йолға қойди. бу бағчә йавайи һайванлар районидин һашаратлар меһманханисидин, тәбиәт мәктипидин қушларни көзитиш райониғичә нурғун қизиқарлиқ вә алаһидә бөләкләрдин тәркиб тапқан. униң үстигә түркийәниң тунҗи орман кутупханисиму мушу йәргә җайлашқан. орманйада охшимиған қийинлиқ дәриҗисидики велисипит миниш вә пийадә меңиш йоллири бар болуп, тәбиәтниң қойнида қанчилик вақит сәрп қилсиңиз болиду. көлчәкләр вә йоллар арисида айлинип йүрүватқиниңизда, алдиңизға «хоббит өй» дәп атилидиған орман өйлири учрап қалиду. бизни қизиқарлиқ бир дунйа билән тонуштурған J.R.R. толкйенниң «хоббит» намлиқ романидин илһам елип йасалған бу өйләр, қери - йаш һәммила кишиниң диққитини тартиду. өйләрниң бириниң ишикини ачқиниңизда, өзиңизни у романдики әфләр, хоббитләр, пакинәк адәмләр йашайдиған оттура дунйаниң ичигә шуңғуғандәкла һес қилисиз.

бүгүн қалған вақтимизни бизниң гүзәл тәбиәтниң игиси әмәс, бәлки униң бир қисми икәнликимизни әслитидиған бу гүзәл бағчида өткүзүшкә қандақ қарайсиләр?