капитанниң сайаһәт хатириси - кастамонуниң мәнзирилик җайлири

түркийә авази радийоси: тәбиәт, тарих вә мәдәнийәткә қизиқидиған һөрмәтлик йолучилиримиз кемимиз «сәййаһ»қа хуш кәпсиләр! бүгүн өткән һәптә бәргән вәдимизгә асасән, кастамонуниң тәбиий гүзәл мәнзирилик җайлирини сәйлә қилимиз. сәпиримизни башлайли, йөнилишимиз җидә!

*  *  *  *

җидә кастамонуниң әң йешил вә әң көк наһийәлириниң бири. бир – биридин һәйвәтлик қолтуқлири вә нәччә километир келидиған деңиз қирғиқиға игә җидә, қара деңизниң мән әң йахши көридиған җайлириниң бири һесаблиниду. кишигә һузур беғишлайдиған җәннәт мисали бу наһийәни сәйлә қилишни гидәрос қолтуқидин башлаймиз. биз деңиз арқилиқ аста-аста гидәросқа йеқинлишимиз, әмма бу йәрдә қолтуқ барлиқини билмәйдиғанлар қирғаққа йеқинлашмай, удулла өтүп кетиду. чүнки бу йәр йирақтин қариғанда, тағқила охшайду. қанчә йеқинлашқансери, қолтуқ шунчә гәвдилиниду. қараңлар, қолтуқниң гәвдилинишкә башлиғанлиқини көрдүңларму? бу хил алаһидиликкә игә болғачқа, гидәрос қолтуқи нәччә әсирләр бойичә деңиз қарақчилири вә уруш парахотлириниң көңүлдикидәк йошурунуш макани болиду. бүгүнки күндә, кишини һәйран қалдуридиған бу гүзәл вә бихәтәр қолтуқ сүкүнат вә һузурға тәшна кишиләрниң ваз кечилмәс маканлириниң бири болушни давамлаштурмақта. силәрниңму бундақ сүзүк вә тинч суда вақит өткүзгүңләрниң барлиқини билимән, бирақ, бизниң бүгүн зийарәт қилидиған йәнә нурғун йәрлиримиз бар. шуңа, вақитни зайә қилмастин, җидә портиға берип, кемимиз «сәййаһ»ни ләңгәрләйли. җидә гомерниң «илйада» дастанида тилға елинған, бир заманлар йипәк йоли бесип өткән вә чар русийә дәвридә сода буйумлири тарқитилған муһим порт болуп, вақитниң өтүшигә әгишип, илгирики әһмийитини йоқитиду. 1994- йили йүз бәргән бир вәқәдин кейин, җидә нами қайтидин күнтәртипкә келиду. төт университет оқуғучиси сайаһәт қилиш, йеңи йәрләрни көрүш үчүн, кастамонуниң пинарбаши наһийәсигә берип, тәбиәт қойнидики кишини мәптун қилидиған гүзәл мәнзириләрниң ичигә қарап илгириләйду-дә, узун өтмәйла ғайиб болиду؛ уларниң из – дерикини қилғили болмайду. йоқап кәткән йашлар аридин 14 күн өткәндин кейин, җидәдә оттуриға чиқиду. шуниң билән, барлиқ кишиләрниң нәзири ғайиб болуп кәткәндин кейин оттуриға чиққан йашларға вә улар оттуриға чиққан җидәгә, андин улар 12 километир йол йүрүп йетип кәлгән җилғиға мәркәзлишиду. нәтиҗидә, бу төт университет оқуғучиси «йава җәннәт» дәп атиливатқан дунйаниң әң чоңқур җилғилириниң бири болған валла тағ җилғиси (тағҗилғиларниң тар йери)ни байқайду.

һазир биз күрә теғи дөләт бағчисиға җайлашқан, бәзи йәрлириниң чоңқурлуқи 1200 метирға йетидиған валла җилғисиға баримиз. бу җилғиниң әтрапи егиз қийалиқлар, чоңқур азгалларға толған болғачқа, хәтәрлик, шундақла өтүш әң қийин җилғиларниң бири дәп қарилиду. бу җилғини мувапиқ үскүниләргә игә кәспий хадимларла кесип өтәләйду. әнсиримәңлар, бизгә охшаш һәвәскарларға йәрлик йетәкчиләр йардәм қилиду؛ бизгә җилғиниң кириш- чиқиш еғизида қисқиғинә сайаһәт қилишқа рухсәт қилиниду. бу йәрдики үч қәвәтлик йағач көзитиш суписи бизниң бу һәйвәтлик җилғиниң мәнзирисини көрүшимизгә капаләтлик қилиду. билимән, силәр бу кишини мәптун қиларлиқ мәнзирини көрүшкә тәқәзза болуватисиләр. ундақта келиңлар, маңа әгишиңлар!

*  *  *  *

биз һазир валла җилғисиға қариғанда техиму һузур беғишлиғучи болған хорма чоң җилғисиға кәлдуқ. бу тәбиәт тәнтәрбийәси вә пийадә меңишқа техиму мас келидиған җилға. җилғиниң үч километирлиқ қисми пийадә меңиш йоли қилип йасалған болуп, биз тик қийалиқлар бойичә бәзидә  җилғидин 50 метир егизликтин маңсақ, йәнә бәзидә, сәпиримизгә туманлар һәмраһ болиду. бу йолниң ахирида, бизни илиҗа шарқиратмиси сақлаватқан болиду. бу шарқиратма раһәт су үзүшкә болидиған бир шарқиратма болуп, халисаңлар шарқиратма сүйи төкүлүп чүшүватқан җайдики соғуқ суда үзүңлар, халисаңлар бу аҗайип гүзәл тәбиәтни сүрәткә тартиңлар вә йаки көзүңларни йумуп, қушларниң сайрашлириға  вә қийалиқ үстидин еқип чүшүватқан суниң авазиға қулақ селиңлар! қисқиси, әшу һузурлуқ пәйттин халиғиниңларчә бәһримән болуңлар!

бу йәрдин айрилишниң қийинлиқини билсәмму, әмма бүгүн силәргә йәнә башқа бир йәрни екскурсийә қилдүримән. әмдики йөнилишимиз күрә тағлири вә тәбиәтниң һәйвәтлик мәнзирисини тамаша қилғили болидиған чатак җилғиси болуп, у дунйаниң алдинқи қатардики чоң җилғилириниң бири һесаблиниду. униңдин өтүшниң қийинлиқ дәриҗиси валла вә хорма җилғилириға қариғанда төвән болуп, бу йәрдә 450 метир егизликтики әйнәк өгзә бар! машинимизни тохтитип қойуп, тағ ичидики пийадә меңиш йолидин әйнәк өгзигә қарап маңайли. егизликтин қорқидиғанларниң бәлким әйнәк өгзиниң ахириғичә меңиши тәскә тохтиши мумкин, әмма маңа ишиниңларки, униң ахириғичә барғанлиқиңлар үчүн пушайман қилмайсиләр! чүнки бу һәйвәтлик көрүнүшни өз көзүңлар билән көргән болисиләр.