капитанниң сайаһәт хатириси - синопниң тәбиий гүзәл мәнзирилири

түркийә авази радийоси: булутларниң арқисидин көтүрүлүватқан қуйаш йолға чиқидиған пәйтимизниң йетип кәлгәнликидин бешарәт бәрмәктә. қуйаш нуриниң тосувелинишини халимиған дийоженниң йурти синоптики сәйлимизни бу һәптиму давамлаштуримиз. синопниң шарқиратмилири, өңкүр вә таш қәбрилири бизни күтмәктә. сайаһәт кемимиз «сәййаһ»ниң һөрмәтлик йолучилири, бизни көпкөк деңиз вә йапйешил мәнзириләргә  тойундуридиған даимий сәпиримиз башланди!

*  *  *  *

сайаһәт кемимиз «сәййаһ»ни ақлиман (ақ порт)қа ләңгәрләп, синопниң тәбиий гүзәл мәнзирилирини сайаһәт қилишни мушу йәрдинла башлаймиз. ақлиман қара деңизниң әң мустәһкәм тәбиий ички порти һесаблиниду. қара деңизниң шиддәтлик долқунлири бу йәргә йетип келәлмәйду. ақлиман тинч вә бихәтәр болғачқа, қәдимки дәврләрдин буйан изчил һалда матрослар йақтуридиған порт болуп кәлгән. өтмүшниң бихәтәр панаһлиниш орни болған ақлиман, бүгүнки күндә дала сәйлиси қилғучилар вә деңиздин һузурлинишни халайдиғанларниң әң йақтуридиған җайлириниң бири.

ақлимандин кейин хамсилос қолтуқиға қарап йолға чиқимиз. хамсилос қолтуқи көк билән йешил өзара гирәлишип кәткән интайин алаһидә җай. өтмүштә белиқчилар боран- чапқунға дуч кәлгәндә бу қолтуқта панаһланған, уруш парахотлири бу қолтуққа йошурунувалған икән. хамсилос қолтуқи деңиз қирғиқи түркийәниң башқа деңиз қирғақлириға пүтүнләй охшимайду. бу деңиз қирғақлириниң фҗорд (тик вә чоңқур) типидики деңиз қирғақлириға охшайдиғанлиқи илгири сүрүлсиму, мутәхәссисләр бу учурларниң тоғра әмәсликини қәйт қилмақта. кемимиз билән өңкүргә кириш имканийитимиз йоқ. чүнки ичикириләп киргәнсери, өңкүр тарийишкә башлайду. шуңлашқа, биз «сәййаһ»имизни бу йәргә ләңгәрләп, «така» намлиқ қара деңизға хас кичик кемиләргә олтуруп, хамсилос қолтуқи тәбиәт бағчисиға баримиз. сазлиқ, өстәң, деңиз вә орман өзара гирәлишип кәткән бу бағчида интайин көп җанлиқлар түри йашайду. бу тәбиий һайат вә тәбиәт һәвәскарлириниң чоқум көрүшигә тегишлик бир җай.

хамсилостин кейин, силәрни һәйран қалдуриған интайин алаһидә бир йәргә — техиму ениқ қилип ейтқанда, түркийәниң әң шималий четидики инҗәбурнуға елип баримән. бу йәрдә шамал көпрәк чиқидиған болғачқа, деңизиму бир қәдәр долқунлуқ болиду؛ әмма, әнсирәш биһаҗәт, чүнки бесип өтидиған йолимиз узун әмәс. биз инҗәбурнуда түркийәниң әң шималий четидики бир майакни көримиз. бу нәпис қурулуш 150 йилдин көпрәк вақиттин буйан қара деңизниң шиддәтлик долқунлириға батурларчә тақабил туруп, матросларға йол көрситип кәлмәктә.

кемимиз «сәййаһ»ни инҗәбурнудики ләңгәрлигән йеримиздә қойуп, деңиздин қуруқлуқниң ички қисимлириға қарап азрақ илгириләп, чоң – кичик болуп җәмий оттуздәк шарқиратмидин тәркиб тапқан әрфәләк шарқиратмисиға барайли-дә, һәм тәбиәтниң кишини һәйран қалдуридиған гүзәл мәнзирилиридин, һәмдә шарқиратмилардин төкүлүватқан суниң авазлиридин һузурлинайли. әгәр халисаңлар, «тәбиәт йоли» дәп атилидиған йолни бойлап меңип, у шарқиратмиларни бир- бирләп екскурсийә қилип чиқайли. бу йолни бесип өтүш җәрйанида, бәзидә шарқиратмиларни кесип өтидиғанлиқиңлар, бәзидә арғамчиларни тутуп йуқириға йамишидиғанлиқиңлар шундақла анчә - мунчә һөл болуп кетиш хәвипиниңму барлиқи есиңларда болсун. растини ейтқанда, бу бир аз җапалиқ йол. һөл болуп кетишни йақтурмайдиғанлар үчүн сәл йуқирида бир пийадиләр йоли бар. әмма, шуниму әстин чиқармаслиқ керәкки, дәрәхләр бәкла барақсан болғачқа, йуқиридин маңғанда шарқиратминиң мәнзирисини көргили болмайду. қени ундақта, шарқиратмилар арисидин меңишни халиғанлар маңа әгәшсун!

*  *  *  *

әрфәләк шарқиратмилири сәйлисиниң адәмни сәл чарчитип қойидиғанлиқини билсәмму, әмма бүгүнки сайаһитимизни тамамлаштин бурун, силәргә кишини һәйран қалдуридиған йәнә бир тәбиий мәнзирилик җайни сәйлә қилдуримән. әмди биз синоп бойабаттики базалт қийа ташлиқиға баримиз. базалт дунйадики пәқәт йанар тағ һәрикити күчлүк болған йәрләрдила шәкиллиниду. қарамтул рәңлик бу таш массилири йанмуйан тизип қойулған пиризмиларниң ташқи көрүнүшигә охшап кетидиған болуп, адәттә алтә болуңлуқ болиду. егизлики 30 метирдин ашидиған бу базалт ташлар аҗайип сеһрий күчкә игә болуп, қаримаққа инсанлар тәрипидин йасалған йадикарлиқларғила охшайду. тәкшүрүшләр нәтиҗисидә, синоптики базалт ташларниң буниңдин үч милйон билән бәш милйон йиллар бурун шәкилләнгәнлики ашкариланди. немә дегән һәйран қаларлиқ!

бүгүн бәкла чарчап кәткәнликиңларни билгәнликим үчүн, силәрни көрүшкә әрзисиму, йетип бериш қийин болған айанҗиктики анталти өңкүригә елип бармаймән. әмма айанҗикни сайаһәт хатирәңләрниң бир болуңиға йезип қойуңлар. чүнки у йәрдә понтус падишаһлиридин қалған истәфан таш қәбрилири вә кишини мәптун қиливалидиған бабачай җилғиси қатарлиқлар бар.