natoning yéngi istiratégiyelik chüshenchiside xitay we rusiye

natoning yéngi istiratégiyelik chüshenchiside xitay we rusiye

küntertip we analiz (44)

(murat yéshil tash)

«küntertip we analiz» namliq pirogrammimizning bügünki bölümide siyaset, iqtisad we jemiyet tetqiqatliri fondi jemiyiti «SETA» ning diréktori shundaqla yazghuchisi dotsént doktor murat yéshil tash teripidin teyyarlanghan «natoning yéngi istiratégiyelik chüshenchiside xitay we rusiye» témiliq analizni diqqitinglargha sunimiz.

**** ****** ***** ****** ****

29- iyunda madridta ötküzülgen rehberler yighinida, natoning (shimaliy atlantik ehdi teshkilati) yéngi istratégiyelik chüshenchisi qobul qilindi. ilgiriki istratégiyelik chüshenchisige sélishturghanda bixeterlik muhitidiki éghir özgirish natoning yéngi istratégiyeilik chüshenchisini tüptin özgertti. bu dairide, 2010-yildiki höjjette muhiti tinch ikenliki bayan qilinghan yawro-atlantik okyan rayonining rusiyening tajawuzchiliqi sewebidin tinchliq muhitidin ayrilghanliqi we ittipaqqa eza birer döletning kelgüside hujumgha uchrash éhtimalliqigha sel qarashqa bolmaydighanliqi bildürüldi.

aldinqi höjjette, rusiyening shérikchilikide yadro qorallarni azaytish, qorallarni kontrol qilish shertnamisi we omumiy nuqtidin qoralsizlinish qatarliq mesililer muhim orungha ige bolghan bolsa, yéngi höjjette, bu tirishchanliqlarning asasen rusiyening pozitsiyeliri sewebidin jiddiyleshken istratégiyelik muqimliqning selbiy tesirge uchrighanliqi tekitlendi.  yene bir tereptin, gerche aldinqi höjjetke kirgüzülmigen bolsimu, iran we shimaliy koréyening yadro we ballistik pirogrammilirini tereqqiy qildurushni dawamlashturuwatqanliqi, süriye, shimaliy koréye we rusiyening bolsa, dölettin tashqiri qoralliq aktiyorlar bilen birlikte ximiyelik qoral ishletkenliki bildürüldi.

yéngi istratégiyelik chüshenchide, natoning asasliq wezipiliri saqlap qélindi. buninggha asasen ittipaqning üch asasliq wezipisi dawamlishidu. bular: tehdit we mudapie, kirizisning aldini élish we bashqurush shundaqla hemkarliq bixeterlikidur. shundaqtimu bulargha qoshumche ijtimaiy ilastikiliqning muhim ehmiyitige qaritilghan tekitning alahide kücheygenlikini tilgha élishqa bolidu. chünki chüshenche rayonida ilastikiliqning üch asasliq wezipisini orunlashta «halqiliq» ehmiyetke ige ikenliki bildürülmekte. rusiyening ukrainagha qilghan hujumi sewebidin yéngi höjjette ittipaqning beshinchi maddisi bolghan kolléktip mudapie dairiside, mudapie we aldini élish iqtidarini körünerlik derijide kücheytishning lazimliqi tekitlendi.

yene bir tereptin, yadro qorallar mewjutla bolidiken, natoningmu yadro ittipaqi bolup qalidighanliqigha dair qarishining dawamlishidighanliqi bildürüldi. buningdin bashqa yene, natoning yadro qoralining meqsitining tinchliqni qoghdash,tajawuzchiliq we tehdit sélish qilmishlirining aldini élish ikenliki tekitlengendin kéyin, natoning her qandaq reqibige qarshi ishenchlik bir chékindürgüch küchke kapaletlik qilish iqtidari we iradisi barliqi uqturuldi.

tereqqiy qilghan weyran qilghuch téxnikilarning hem purset, hem xewp ikenliki, bu téxnikilarning toqunushning xaraktérini özgertiwetkenliki, téximu istratégiyelik ehmiyetke ige bolghanliqi we dunyawi riqabetning asasliq sahelirige aylanghanliqi tekitlendi. bu menidin éytqanda, téxnika üstünlükining jeng meydanidiki ghelibige barghanséri téximu chong tesir körsitiwatqanliqi bildürüldi. tehdit muhitining künséri küchiyishige egiship ilastikiliqning muhim ehmiyiti tekitlendi. bu dairide, natoning dölet we kolléktip jehettin ilastikiliqini we téxnika ewzellikini kücheytidighanliqi bayan qilindi. yene bir tereptin, ünümlük mudapie we chékindürgüch küch üchün téxnika nuqtisida alem boshluqi we alem boshluqi tor sahesige üzlüksiz kirishning intayin muhimliqi otturigha qoyuldi. bu menidin éytqanda, alem boshluqi tor sahesi we alem boshluqi saheside körülidighan hujumlarning «qoralliq hujum sewiyesige yétishi mumkinliki» hemde ittipaqning 5-maddisini ishqa sélishni keltürüp chiqirishi mumkinlikining tilgha élinishi alahide diqqet tartti.

natoning yéngi istratégiyelik chüshenchiside rusiyege ayrilghan rol üzül-késil özgergen weziyette turmaqta. buningdin kéyin, rusiyening düshmenlerche siyasiti we herikiti sewebidin ilgiriki höjjettikige oxshash shérik qatarida körüshke bolmaydighanliqi bildürüldi. yéngi chüshenchide ittipaqdashlarning bixeterliki we yawro-atlantik okyanning tinchliqi hemde muqimliqigha nisbeten rusiye eng muhim we biwasite tehdit dep körsitildi. yéngi höjjette yene, kütülginidek xitaygha nisbeten muhim orun ajritildi. bu nuqtida, xitaygha qarshi éniq we qattiq til ishlitildi. xitayning déngiz, alem boshluqi we intérnét tori qatarliq sahelerde qaide - pirinsip asasidiki xelqara tertipke «buzghunchiliq qilishqa» urunuwatqanliqi tekitlendi.