liwiyede yéqinliship qalghan saylamlar

liwiyede yéqinliship qalghan saylamlar

küntertip we analiz (12)

(murat yéshiltash)

hörmetlik radiyo anglighuchilar! «küntertip we analiz» namliq pirogrammimizning bügünki bölümide siyaset, iqtisad we jemiyet tetqiqatliri fondi jemiyiti «SETA» ning xewpsizlik tetqiqatliri diriktori we yazghuchisi murat yéshiltash teripidin teyyarlanghan «liwiyede yéqinliship qalghan saylamlar» témiliq analizini diqqitinglargha sunimiz.

***** ***** *******  ** ******

liwiyede dékabirda ötküzülmekchi bolghan saylamning yéqinlishishigha egiship, dölet ichidiki jiddiylik küchiyishke bashlidi. saylamning ötküzülidighan yaki ötküzülmeydighanliqi, saylamning qandaq élip bérilidighanliqi, saylam rayonining békitilishi we namzatlarning békitilishi qatarliq nurghun éniqsizliqlar tüpeylidin yéngi bir weziyet barliqqa keldi. liwiyediki her qaysi terepler tashqi bésim we qanunluq salahiyet jehettiki endishe sewebidin saylam ötküzüshni arzu qilmaqta. emma saylamning qandaq sharaitta, qandaq élip bérilidighanliqi namelum.

saylam basquchida, hafter we uni qollighuchi döletlerning téximu bek aldinqi pilangha chiqishi mölcherlenmekte. hafterning amérika puqrasi ikenlikige qarimastin, liwiye prézidéntliqini telep qilishimu qiziqarliq téma süpitide küntertipte turmaqta. chünki liwiye saylam qanunida qosh dölet puqraliqi bolghanlarning saylamda namzat bolishi cheklinidu. bu wejidin hafterning tesiri astidiki tobruk merkezlik mejlis, qanunda bolushqa tégishlik resmiy mesililerni bir chetke qayrip qoyup, qanunda belgilengen adem sani we tertip intizamni oylashmayla yéngi saylam qanuni chiqirishqa urundi.

kütülginidek xelqqe wekillik qilidighan yuqiri organ bolghan tiripol merkezlik dölet aliy kéngishi bu qanunni étirap qilmaydighanliqini élan qildi. bundin bashqa yene, kéngeshning reisi xalid el mishri öz nutuqida saylamning zörürlükini tekitlesh bilen bir waqitta, téxnikiliq jehettin saylamning mumkin emeslikini eskertip, hafterge oxshash aktiyorlarning prézidéntliq orunduqigha olturushini hergiz  qobul qilmaydighanliqini élan qildi. sözining axirida saylamni bayqut qilishqa chaqiriq qildi. bu ehwal tiripoli tereptiki saylamni bayqut qilish herikitining künsiri küchiyidighanliqini körsitip béridu.

bu barliq ishlardin bashqa yene, tiripoli merkezlik aktiyorlar otturisida ortaq bir namzat chiqirish toghrisida birdeklik ishqa ashqini yoq. bu jeryanda, qazzafiyning oghli seyfulislamning pirézidéntliqqa namzat bolidighanliqini élan qilishi yéngi talash – tartishlargha yol achti. özini sherq bilen gherb otturisida tallinishqa tégishlik bashqa bir namzat süpitide otturigha qoyghan seyfilislam, xelqni saylamgha qatnishishqa chaqiriq qildi. hafter ötküzgen jinayetlirige qarimastin prézidéntliqni telep qiliwatqan bir muhitta, seyfilislamning namzatliqigha xelqning qandaq muamile qilidighanliqi ochuq-ashkare bir mesile. bezi rayonlarda alliqachan namayish élip bérilghan bolup, xelq seyfulislamning namzatliqini qobul qilghili bolmaydighanliqini tilgha élishmaqta.

liwiyede saylam ötküzüsh yaki ötküzmeslik, ötküzülgen teqdirde, qanunluq dep qaralishi yaki qaralmasliqi qatarliq her xil pozitsiyeler téxiche éniqsizliqini dawamlashturmaqta. qandaqla bolmisun, saylam liwiyede yéngi bir basquchning bashlinishigha seweb bolishi we qaytidin toqunushlarni qozghitishi mumkin. chünki hafter jezmen öz rayonida qorallarning sayisida saylighuchilargha bésim ishlitip, ghelibe qilmaqchi bolidu. qorallarning sayisida erkin bir saylamni tesewwur qilghili bolmaydu. bashqa aktiyorlar bolsa bu netijini qobul qilmaydu we  netijide saylam bilen yéngi bir jiddiylik peyda qilinghan bolidu. bu ehwal bir mezgil dawamlashqan urush toxtitishni buzup tashlap, liwiyening qaytidin qalaymiqanchiliqqa pétip qélishini keltürüp chiqirishi mumkin.

bundaq muhitta, firansiyening parizh yighini arqiliq liwiye mesilisige tesir körsitishi weziyetni téximu sezgürleshtüriwitishi turghanla gep. liwiyediki mesililerni saylam hel qilalmaydu, emma saylam döletning teqdirini shekillendüridu.