йеңи шәйийләр гүзәл болиду

түркийә авази радийоси: б д т дики һөкүмәтләр ара килимат өзгириши йиғининиң доклатиға асасланғанда, килимат дунйа миқйасида, тез сүрәттә вә наһайити көп өзгәрмәктә. бәзи өзгиришләр йүзләрчә, миңларчә йил қайта кәлмигидәк дәриҗидә.

һәр бир район барғансери көпийиватқан килимат өзгиришигә дуч келиватқан болуп, бу өзгиришләрниң тәсири йәр шариниң иссип кетиши билән техиму көпийиду.

мәзкур доклатта, сәра газини азайтиш вә карбон оксид қойуп беришни нөлгә чүшүрүш үчүн күчлүк, тез, чоң көләмдә вә изчил һалда тиришчанлиқ көрситишниң килимат өзгиришигә чәк қойғили болидиғанлиқи қәйт қилиниду.

бу хизмәтләр тоғра шәкилдә қилинмиса?

сәра гази вә карбон оксид қойуп бериш кәң көләмдә азайтилмиса, йәр шариниң иссип кетишини 1.5 гирадустин 2 гирадусқичә болған арилиқта чәкләп туруш имкансиз һалға келиду. бу әһвалда йәр шаридики һайатлиқниң муһим тәңпуңлуқлири өзгирип кетиду.

от дәври башланди

америкалиқ муһит асираш пирофессори стефен пйин (Stephen Pyne) йәр шариниң йеңи дәвргә киргәнликини билдүрүп, буни «от дәври» дәп атайду. униң қаришичә, бу дәврдә от апәтлириниң сани көпийидикән вә асанлиқчә өчүрүләлмәйдикән.

от дәвридә бизни немиләр күтиду?

пәсилләр өзгириду, тәбиий апәтләр көпийиду, апәтләрниң көпийиши кесәлликләрниму көпәйтиду. деңиз-окйан екологийәлик системиси өзгириду, килимат көчи йуқири пәллигә чиқиду, йеммәк-ичмәк, йеза игилики вә чарвичилиқ өзгириду.

б д т ниң доклатида көрситилишичә, мадағасқар дунйада килимат өзгириши сәвәбидин «ачарчилиқ» көрүлгән биринчи дөләт болушқа қарап маңмақта икән.

өткән йил (2020) 94 дөләттин 25 милйон киши килимат өзгиришиниң бир парчисиға айланди. буниң астида кишиләрниң турмушиға чоңқур тәсир көрсәткән һава иссип кетиши бар. килимат өзгириши сәвәбидин йеңи көч долқунлириниң оттуриға чиқиши күтүлмәктә.

дунйа банкасиниң тәхминлиригә асасланғанда, 2050-йилиғичә 140 милйон киши йашаватқан маканлирини тәрк етишкә мәҗбур болидикән. сәһрайи кәбирниң астидики африқа, җәнубий асийа вә латин америкада әң көп көч йүз беридикән.

муһит қайғусиниң исми-икологийәлик әндишә

дунйани тонуған, дунйа үстидә издәнгән вә тониғанчә мәсулийәт еңи күчәйгән кишиләрдә икологийәлик системиниң зийанға учраватқанлиқини көргәнсери икологийәлик әндишә, йәни килимат өзгириши сәвәб болған апәтләрниң җиқийиши билән қайғу пәйда болиду.

екологийәлик әндишә охшаш вақитта йәнә, келәчәктин әндишә қилидиған, пәрзәнтлик вә йашаватқан дунйани түгитиветишниң орниға, бу йәргә қәрздар икәнликини һес қилғанлар арисида техиму көп көрүлиду. чүнки улар қоғдаш керәк болған дунйа үчүн һечқандақ иш қилалмайдиғанлиқлирини ойлап өзини чарәсиз һес қилиду.

наһайити әпсуски, йәр шариниң иссиши вә килимат өзгириши һайатимизға тәсир қилиду. әмма, үмид билән қариғанда, барлиқ дөләтләрни өзимизни вә йәр шаримизни қоғдаш үчүн һазирму пурситимиз бар.