liwiye - türkiye munasiwetliri

liwiye - türkiye munasiwetliri

küntertip we analiz (68)

(murat yéshiltash)

hörmetlik radiyo anglighuchilar! «küntertip we analiz» namliq pirogrammimizning bügünki bölümide siyaset, iqtisad we jemiyet tetqiqatliri fondi jemiyiti «SETA» ning xewpsizlik tetqiqatliri diriktori we yazghuchisi murat yéshiltash teripidin teyyarlanghan «liwiye - türkiye munasiwetliri» témiliq analizni diqqitinglargha sunimiz.

**** ** *** *********

liwiye döletlik birleshme hökümiti (MBH) bash ministiri abdulhemid dibeybe 2021 wezipige olturghandin buyan hem özi, hem hökümet we dölet emeldarliri (pirézidéntliq kéngishinimu öz ichige alghan halda) bügünge qeder élip bérilghan eng yuqiri sewiyelik ziyaritini 2021 -yili 12-aprélda enqerede ishqa ashurdi. dibeybe 14 ministiri bilen birlikte enqerede ziyarette boldi. türkiye-liwiye yuqiri derijilik istratégiyelik hemkarliq kéngishining tunji yighinimu bu dairide ötküzüldi. yighin netijiside hökümetler otturisida besh muhim kélishim imzalandi.

bu ziyaret muhim bir simwolluq ehmiyetke ige. dibeybe bash ministirlikke teyinlengen 2021-yili 5-féwraldin buyan hem u, hem pérézidéntliq kéngishi reisi muhemmed yunus el-menefi nurghun pirézidéntlar we hökümet bashliqliridin tebrik we qollash uchurlirini tapshuruwaldi. bu mezgilde hem dibeybe, hem menefi her ikkisi nurghunlighan chetel paytextlirini ziyaret qildi we tiripolidimu nurghun chetellik heyetlerni  kütüwaldi.

liwiye döletlik birleshme hökümiti uzun muddetlik toqunush muhitidin kéyin, liwiyediki bölünüshni yoqitidighan qanunluq qurulma süpitide otturigha chiqqanliqi üchün liwiyege nöwette mudaxile qiliwatqan aktiyorlarning hemmisi dégüdek liwiye döletlik birleshme hökümiti bilen yaxshi munasiwet ornitishqa qattiq tirishmaqta. eyni chaghda herbiy isyanchi hafterni qollap - quwwetlep, liwiye döletlik birleshme hökümitini aghdurmaqchi bolghan ereb birleshme xelipiliki, misir, rosiye we firansiyemu  bularning arisidin orun almaqta.  

yalghuz liwiye mesilisige mudaxile qilghan aktiyorlarla emes,  öz nöwitide yene, kelgüside liwiyedin nepke érishishni ümid qilidighan barliq aktiyorlarmu, liwiye döletlik birleshme hökümiti bilen alaqe ornitish, yaxshi munasiwetni tereqqiy qildurush, uninggha belgilik tesir körsitish we kelgüside liwiyedin imtiyazgha érishish üchün tirishmaqta. mushundaq bir muhitta dibeybe we liwiye döletlik birleshme hökümitining eng yuqiri sewiyelik heyitining enqerede ziyarette bolishi, türkiyeni liwiyege arilashqan aktiyorlar arisidiki «barawerler ichide birinchi» orungha qoyghanliqtur. ziyaretning eng roshen alahidiliklirining biri, nahayiti köp sanliq ministirlar ömiki bilen élip bérilghanliqidur.

liwiye döletlik birleshme hökümiti kabinéti, bash ministir dibeybening dölet ichidiki sheher we rayon qatarliq nurghun tengpungluqni oylishish arqiliq qurghan muresse we étibar bérish kabinétidur. téxnikiliq teripi gewdilik bolghan bu hökümetning asasliq wezipisi 2021-yili 24-dikabirda döletni saylamgha élip baridighan teyyarliqlarni qilish, bölüngen we reqib organlarni ittipaqlashturush we netijide ammigha xizmet qilishtin ibarettur.

2011-yildin buyan liwiyede küchlük hakimiyet qurghili bolmasliqi, 2014-yildin kéyin hafter qozghighan ichki urush we 2019-yili yene hafterning tiripoligha qilghan hujumi bilen bashqurushtiki buzulush sewebidin liwiye saghlamliqtin maaripqiche, ul eslihedin bixeterlikkiche bolghan barliq sahede éghir mesililerge duch kelmekte. liwiye xelqi üchün éytqanda, siyasiy erbablarning idiyiwi yönilishidinmu muhim bolghini ularning kündilik turmush sharaitini eng töwen sewiyede bolsimu yaxshilaydighan mulazimet bilen teminleshtur.

bu wejidin dibeybe bashchiliqidiki döletlik birleshme hökümiti kishilerning kündilik turmushini intayin emeliy sewiyede normallashturidighan hel qilish charisi berpa qilishi lazim. bu ziyarette yalghuz dibeybe we uning yéqin guruppisila emes, yene 14 memuriy ministirningmu uning hemrahliqida türkiyelik mensepdashliri bilen barawer bolishi we tonishishi, buningdin kéyinki hemkarliq üchün emeliy sewiyide zémin hazirlash meqsitige xizmet qilidu - elwette. bu dairide tashqi ishlar, sanaet, maarip, ichki ishlar, muhit, yerlik hökümet, turalghu, soda, xezine, maliye we énérgiye ministirliri bir yerge jem boldi. liwiye dölet mudapie ministirlikide wakileten wezipe ötewatqan bash ministir dibeybemu tükiye dölet mudapie ministiri xusuli aqar bilen körüshti.

uchrishishlar netijiside liwiye bilen türkiye otturisida imzalanghan kélishimlerning eng muhim qisimliridin birsi liwiyede türkiye shirkiti teripidin qurulidighan üch éléktr istansisidur. liwiyede hem inqilab jeryanida, hem ichki urushta nurghun ul eslihe amilliri weyran boldi. buninggha qoshumche éléktr istansilirimu nachar bashqurush, sel qarash we köngül bölmeslik qatarliq sewebler tüpeylidin muntizim mulazimet qilalmaydighan bolup qaldi. bügünki künde liwiye xelqining kündilik turmushigha éghir tesir körsitiwatqan eng chong mesililerning birsi dawamliq dégüdek tok üzülüp qilishtur. qurulmaqchi bolghan éléktr istansiliri liwiyening éléktr ishlepchiqirish we teminlesh mesilisini hel qilishqa muhim töhpe qoshidu. tok tarqitish we teminlesh sahesidiki bu hemkarliq peqet bashlinish bolup, uningdin kéyin bashqa sahelerdiki hemkarliq, tejribe almashturush we imkaniyiti yuqiri qurulushlar kélidu.

liwiyediki yéngi hökümet siyasiy-istratégiyelik nuqtida türkiyening muhim bir aktiyor bolghanliqini we aktiyorluqining bashqa xelqaraliq aktiyorlar teripidinmu étirap qilinghanliqini yaxshi bilidu. yawropa döletliri we amérikamu türkiye bolmay turup tinchliq musapisini dawamlashturushning qéyin bolidighanliqini oylashmaqta. liwiye hökümitimu türkiyeni bu istratégiyelik nuqtigha qoyghan ehwalda turmaqta. bu qétimqi ziyaretni del buning delili dep chüshinish lazim.