amérikaning xitaygha qarshi siyasiti

küntertip we analiz (66)

1613624
amérikaning xitaygha qarshi siyasiti

amérikaning xitaygha qarshi siyasiti

küntertip we analiz (66)

(murat yéshiltash)

hörmetlik radiyo anglighuchilar! «küntertip we analiz» namliq pirogrammimizning bügünki bölümide siyaset, iqtisad we jemiyet tetqiqatliri fondi jemiyiti «SETA» ning xewpsizlik tetqiqatliri diriktori we yazghuchisi murat yéshiltash teripidin teyyarlanghan «amérikaning xitaygha qarshi siyasiti» témiliq analizni diqqitinglargha sunimiz.

**** ** *** *********

amérika xitayni eng muhim istratégeyilik reqib dep qaraydu, amérikaning xelqaraliq üstünlükining xitay teripidin xirisqa duch kéliwatqanliqini yaxshi bilidu. biraq obama dewride asasiy yaritilghan we xitayni tengpunglashturush üchün yolgha qoyulghan «asiya tüwrüki» istratégiyesining zadi qandaq ishqa ashurilidighanliqi heqqide muhim soallar mewjut.

baydén hökümitining xitayni chekleshni we tengpunglashturushni istratégiyilik nishan süpitide dawamlashturiwatqanliqi, emma bu istratégiyening ijra qilish usullirida mueyyen perqlerning barliqi körülmekte. billinkén we ostinning yaponiye, koréye ziyaretliri, hemde ostinning hindistan ziyariti xitaygha qarita tashlinidighan qedemlerning eng gewdilik yönilishrini shekillendürmekte. buning birinchi meqsiti, eneniwi ittipaqdashliq munasiwitini kücheytish üchün küchlük siyasiy rishte ornitish. andin xitayning  (géopolitiliq) siyasiy jughrapiyelik kéngiyishige qarshi démokratik we siyasiy halqini iqtisadiy we herbiy jehettin téximu mustehkemlesh.

billinkénning yaponiyede ishletken tili, baydin hökümitining xitayni peqet iqtisadiy we herbiy tehdit depla qarimastin, öz nöwitide yene ölchem merkezlik libéral (erkinlikni asas qilghan) tüzümgimu tehdit dep qaraydighanliqini namayan qilip béridu. démokratiye, kishilik hoquq we qanunning üstünliki qatarliq sahelerde xitayni téximu bek nishan qilghan baydin hökümiti, bu mesilining xelqara tertipning kelgüsige alaqidar talash-tartish yaritidighanliqini bilidu.

shunga baydén hökümiti xitaygha qarshi xelqara sep qurushqa tirishmaqta. xelqara tertipning özgirishi nuqtisidin yene bir nishani, gherb qanitida géopolitiliq (siyasiy jughrapiyelik) tengshesh élip bérip, eneniwi ittipaq tüzümini eslige keltürüsh bolmaqta. bu nuqtida, atlantik okyan halqighan munasiwette tramp dewride körülgen bozulushlarni ongshash we shekillengen yériqlarni chongqur géopolitiliq (siyasiy jughrapiyilik) kashila siziqigha aylinishtin burun tézdin taqash baydin hökümitining aldinqi xizmetliri qataridin orun almaqta.  

bu pozitsiye shimaliy atlantik ehdi teshkilati ministirlar yighinigha qatnishish üchün billinkén biryussélgha narghanda téximu namayan boldi. baydin hökümitining bu yerde ikki nishani bolup, birinchisi؛ atlantik okyan halqighan géopolitiliq (siyasiy jughrapiyilik) sepning eng muhim tüwrüki hésablinidighan shamaliy atlantik ehdi teshkilatigha qaytidin éniqlima bérish, chünki tramp dewride özara yiriklishishler köp körüngen we ittipaq ichi ziddiyetler otturigha chiqishqa bashlighan shimaliy atlantik ehdi teshkilati, baydin hökümitige nisbeten eng muhim rémont qilishqa tégishlik ittipaqliq qurulmisi dep qaralmaqta.

blinkén biryussélda bu ittipaqning peqet mudapie we bixeterlik teshkilatila emeslikini tekitlep, siyasiy teripi téximu gewdilik bolghan bir shimaliy atlantik ehdi teshkilati kimlikini otturigha qoydi. téximu muhimi, shimaliy atlantik ehdi teshkilatining xitaygha bolghan pozitsiyesining zadi qandaq bolishi, atlantik okyan halqighan géopolitika (siyasiy jughrapiyilik) nuqtisidin eng köp tilgha élinghan témilarning birsi boldi. teshkilat süpitide «xitayni chüshinish» basquchida turuwatqanliqini bayan qilghan bash katip stolténbérgmu xitaygha qarita «tehdit» dégen sözini bekrek ishlitishke bashlidi. buningdin bashqa yene, yawropa ittipaqi aliy wekili borrélningmu billinkén bilen ötküzgen uchrishishida, buni tekrarlinidighan sözge aylandurghanliqi melum.  

gerche yawropa xitay bilen hemkarlishish pursiti bar dep qarisimu, shuning bilen birge yene bu ishning istratégiyelik riqabetke aylanghanliqini tonup yetti. shunglashqa baydéngha nisbeten, shimaliy atlantik ehdi teshkilatining rusiye we xitaygha qarshi qurulmaqchi bolghan yéngi atlantik okyan halqighan sep üchün eng küchlük tüwrük bolup körülmekte.

baydén hökümitining ikkinchi nishani bolsa, atlantik okyan halqighan gherb géopolitiliq (siyasiy jughrapiyilik) frontining parchilanghan qurulmisini rémont qilishtur. shimaliy atlantik ehdi teshkilati ministirlar uchrishishigha qatnashqan billinkéndin bashqa yene, baydénningmu yiraqtin sinliq yighin arqiliq yawropa ittipaqi rehberliri bashliqlar yighinigha qatniship, xitay we rusiye terepke hemmining diqqitini tartishi yawropani tengshesh we tüzesh xarktérige ige birqedemdur.

gerche billinkén yawropagha amérikaning xitaygha qarshi kürishide «siler biz bilen billimu yaki ular bilenmu?» dégen tallashni sunmighanliqini éyttsimu, emma waqitning ötishige egiship yawropani xitay mesiliside bu tallashqa zorlaydighanliqi éniq.

yawropa ittipaqiningmu bu künlerde yolgha qoymaqchi bolghan yéngi istratégiyelik aptonomiye siyasitini shekillendürüshtiki endishilirining biri del xitaydur. bu sewebtin yawropa ittipaqi xitaygha qarshi istratégiyelik bir pütünlük berpa qilish üchün amérikaning rehberlikige maqul bolidighanliqi éniq.

 

 


خەتكۈچ: #küntertip we analiz

مۇناسىۋەتلىك خەۋەرلەر