süriyediki térrorluq belwéghi
küntertip we analiz (61)
süriyediki térrorluq belwéghi
küntertip we analiz (61)
(jan ajun)
hörmetlik radiyo anglighuchilar! «küntertip we analiz» namliq pirogrammimizning bügünki bölümide siyaset, iqtisad we jemiyet tetqiqatliri fondi jemiyiti «SETA» ning tashqi siyaset tetqiqatchisi jan ajun teripidin teyyarlanghan « süriyediki térrorluq belwéghi» témiliq analizni diqqitinglargha sunimiz.
**** **** ** **** * *****
türkiyening kütülmigen bir shekilde iraqning shimalidiki gara rayonigha jaylashqan térrorluq teshkilati p k k gha qarshi élip barghan herikiti hemmining diqqiti yene bir qétim térrorluqqa qarshi küresh terepke merkezleshturdi. 2021-yili türkiyening hem iraqta hem süriyede chong heriketlerni élip bérip, p k k ni hujum nishani qilishi mölcherlenmekte. bolupmu térorluq teshkilati p k k türkiye we iraqta zor bésim astida tutulmaqta. biraq teshkilatning süriyediki quyriqi p y d/ y p g türkiyege nisbeten tehdit bolushni dawamlashturmaqta. teshkilat amérikaning yardimi bilen süriyede térorluq döliti qurushqa urunmaqta.
süriye ichki urushi mezgilide peyda bolghan qalaymiqanchiliqtin paydilinip, süriyening shimalidiki rayonlarda tesirini kéngeytishke bashlighan térrorluq teshkilati p k k ning süriyediki qurulmisi p y d/ y p g bolupmu 2014-yilidin buyan daéshqa qarshi küresh namida amérikaning yardimini qolgha keltürüp, süriyening shimalidiki rayonlarda memuriy qurulmilarni qurush arqiliq munasiwetlik hökimiyet rayonlirini shakillendurdi. térorluq teshkilati ichige ereb éléméntlirinimu qoshup, «SDG» shemsiyesi astida döletning tebiiy bayliqlirining kontirolliqini alqinigha kirgüzüwaldi we bu arqiliq hem özlirining iqtisadiy sijilliqini ishqa ashurush, hem bu munasiwet bilen beshshar esed hakimiyitini öz ichige alghan rusiye, türkiye we irangha qarshi istratégiyelik üstünlükni qolgha keltürüshke urunmaqta. beshshar esed bolsa, öz hakimiyitini dawamlashturalishi üchün süriyediki tebiiy bayliqlargha qayta érishishning muhimliqini tonup yétip, her xil herbiy, siyasiy heriketlerni élip bérishning koyida yürmekte. biraq amérika tosalghusigha uchrap utuqqa érishelmey kelmekte. térorluq teshkilati döletning tebiiy bayliqini kontrolluqigha kirgüzüwilip, buningdin kirim qilishtin bashqa yene, amérikaning biwasite iqtisadiy yardimigimu érishmekte. amérika hetta öz nazariti astida seudi erebistan we ereb birleshme xelipiliki qatarliq döletlerdin s d g we y p g gha iqtisadiy yardem bergüzmekte.
emdilikte s d g / y p g ning herbiy kontrolluqi astidiki rayonlar süriye zéminining %30 ni teshkil qilidu. 40 ming kiwadirat kilométirdin chongraq rayon s d g / y p g ning kontirolluqida. bu rayonlarning ichide munbet térilghu yerlernimu öz ichige alghan néfit, tebiiy gaz we su bayliqi menbelirimu bar. térorluq teshkilati y p g ning kontrolluqidiki rayonlarda süriyening sughirilidighan zéminlirining %50 i, énérgiye menbelirining %70 i we su zapisining %95 i mewjut.
amérikaning qoghdishi bilen rayonda küchlinishke bashlighan we süriyening muhim iqtisadiy bayliqining kontrolluqini alqinigha kirgüzüwalghan p y d / y p g deslepte aptonomiyelik, andin pütünley musteqil térorluq döliti qurushning koyida bolmaqta. türkiyening tesiri astidiki rayonlargha dawamliq aptomobil bomba hujumi qilip, kontirolluqi astidiki xelqlerni zorawanliq we zulum siyasiti bilen itaetke mejburlimaqta. hetta zörür tépilghanda rusiye we beshshar esed hakimiyiti bilenmu alaqe ornitip, mewjutluqlirini saqlap qilishqa uruniwatqan ehwalda turmaqta.
térrorluq teshkilatining bu xil heriketliri bolupmu türkiye élip barghan tinchliq buliqi herikitidin kéyin, téximu bek namayan bolmaqta. biraq ne süriyening heqiqiti, ne tükiye térrorluq teshkilati p k k ning süriye qanitining bir térror döliti qurishigha qetiy yol qoymaydu. türkiye tinchliq buliqi herikitidin kéyin 2021-yili boyiche iraqtin bashqa yenem süriyedimu térrorluq teshkilatigha qarshi herbiy heriketlerni élip bérip, teshkilatning küchi we tesirini eng töwen chekke chüshürüsh üchün muhim qedemlerni tashlashni dawamlashturidu. bu munasiwet bilen teshkilatning kontrolluqidiki tél rifat, menbich, ayn eysa we tél temir qatarliq rayonlarni hujum nishani qilishqa bolidu. teshkilatning bésimi astida qalghan ereb qebililiri we kurdlarni qollap teshkilatni ajizlashturghili bolidu.
netijide térorluq teshkilati p k k we uning qol astidiki qurulmilarning yalghuz türkiyedila emes, chégridash qoshna döletlerdin süriye we iraqta mewjutluqini saqlash rayoni tépalishi qetiy qobul qilinmaydu.
