дунйа әллири вашингтондики вәқәләр тоғрисида арқа - арқидин ипадә билдүрди

түркийә авази радийоси хәвири: шималий атлантик окйан әһди тәшкилати — нато баш катипи йенс столтенберг америка дөләт мәҗлисидики вәқәләргә «әндиктүргүчи» дәп баһа бәрди.

баш катип йенс столтенберг, америкалиқ намайишчиларниң тосуқларни бөсүп өтүп дөләт мәҗлиси бинасиға бесип киришидин кейин йүз бәргән вәқәләр һәққидә иҗтимаий таратқудики адреси арқилиқ байанат елан қилип: «вашингтондики көрүнүшләр кишини әндиктүриду. демократик сайламниң нәтиҗисигә һөрмәт қилиниши керәк» деди.

йавропа иттипақи кеңиши башлиқи чарлез мишел: «америка дөләт мәҗлиси демократийәниң ибадәтханиси. бу кечә көргәнлиримиз адәмни әдиктүриду» деди.

йавропа парламенти башлиқи дейвид сасоли йүз бәргән вәқәләрдин чоңқур әндишә қиливатқанлиқини тилға елип, демократийәниң әһмийитини тәкитлиди.

йавропа иттипақи ташқи мунасивәтләр вә хәвпсизлик сийасәтлири али вәкили җосеп борел вашингтондики вәқәләргә баһа берип: «(бу) америка демократийәсигә қилинған мисли көрүлмигән һуҗум» деди.

йәнә бир тәрәптин әнглийә баш вәзири борис җонсон өзгиришләр тоғрисида тохтилип: «америкада һоқуқни рәтлик вә тинч өткүзүп берилиши интайин муһим» дегәнләрни қәйт қилди.

йавропа иттипақи комитети башлиқи урсула вон дер лейен: «мән америка органлири вә демократийәниң күчигә ишинимән. һакимийәтниң тинч йөткилиши интайин муһим. җо байдин пирезидент сайлимида ғәлибә қилди, мән американиң кейинки пирезиденти сүпитидә униң билән һәмкарлишишни тақәтсизлик билән күтүватимән» деди.

бирләшкән дөләтләр тәшкилати (б д т) баш катипи антонийо гутеррес америка дөләт мәҗлисиниң пирезидент доналд трамп қоллиғучилириниң бесип киришигә учришидин кейин йүз бәргән вәқәләрдин әпсуслинидиғанлиқини билдүрди.

гутеррес байанатчиси истефан дуҗарик арқилиқ байанат елан қилип, сийасий рәһбәрләрниң бу хил әһвалларда қоллиғучилиридин зораванлиқтин сақлинишни, демократик мусапә вә қанун билән башқурушқа һөрмәт қилишни тәләп қилишиниң муһимлиқини тәкитлиди.

фирансийә пирезиденти еммануел макрон тивиттердики адресида байанат елан қилип: «дунйадики әң қәдимки демократик дөләтләрниң биридә вәзиписини өткүзүп беридиған пирезидентниң қоллиғучилири қанунлуқ сайламниң нәтиҗисигә қорал билән җәң елан қилса, бу дунйави идийәгә зийан йәткүзиду. бүгүн вашингтонда йүз бәргән ишлар американи әкс әттүрмәйду» деди.

фирансийә ташқи ишлар министири жан йивес ле дриан америка дөләт мәҗлисидики вәқәләр тоғрисида тохтилип мундақ деди: «америка органлириға қаритилған зораванлиқ демократийәгә қилинған еғир һуҗумдур»... у сөзини давамлаштуруп, америка хәлқиниң ирадиси вә авазиға һөрмәт қилиш керәкликини оттуриға қойди.

австрийә пирезиденти александр ван дер беллен иҗтимаий алақә тори арқилиқ  елан қилған байанатида, америка демократийәсиниң қәлби болған дөләт мәҗлиси бинасиға авамчиллиқ вә демократик қиммәт  - қарашлар нәзәрдин сақит қилинған һалда қилинған һуҗумни әндишә ичидә күзитиватқанлиқини қәйт қилди.

австрийә баш министири себастийан курз вашингтондин кәлгән көрүнүшләрниң адәмни әндиктүридиғанлиқиға ишарәт қилип: «бу демократийәгә қилинған қобул қилғусиз һуҗум. һоқуқниң өткүзүп берилиши чоқум тинч вә тәртиплик болуши керәк» деди.

австрийә ташқи ишлар министири александр шалленберг вашингтондики дөләт мәҗлиси бинасиниң америка демократийәсиниң символи икәнликини көрситип, зораванлиқ, өчмәнлик вә малиманчилиқ билән бу символға һөрмәтсизлик қилишниң қобул қилинмайдиғанлиқини тәкитлиди.

литва пирезиденти гитанас науседаму һөкүмәтниң өзгириши пишип йетилгән демократик дөләтләрниң әң муһим көрсәткүчлириниң бири икәнликини оттуриға қойуп: «қанун билән идарә қилиш бир коча қануни әмәс, биз иттипақдаш дөләттики демократик қиммәтләрниң үстүн орунда туридиғанлиқиға толуқ ишинимиз» деди.

колумбийә пирезиденти иван дук бу һәқтики байанатида: «биз америкадики беләтләрни санаш җәрйанида йүз бәргән зораванлиқ вәқәлирини рәт қилимиз. мән палатаниң һөрмәткә сазавәр әзалири вә барлиқ органлар билән һәмкарлишидиғанлиқимни вә уларни қоллайдиғанлиқимни билдүримән. коломбийә, демократик һайатимизниң бешидин тартипла дөләтлиримиз тәрипидин ортақлишилған қанунниң күчигә, америка органлириниң мустәһкәмликигә вә демократийәсигә толуқ ишиниду» деди.

аргентина пирезиденти алберто фернандез җо байдинниң фото  - сүрити билән бирликтә елан қилған байанатида, «биз вашингитонда йүз бәргән еғир зораванлиқ һәрикәтлири вә дөләт мәҗлисигә қилинған һуҗумни әйибләймиз. хәлқниң ирадисигә һөрмәт қилинған тинч өткүзүп бериш басқучи болидиғанлиқиға ишинимиз вә йеңи президент җо байдинни әң күчлүк шәкилдә қоллайдиғанлиқимизни билдүримиз» деди.

чили пирезиденти себастийан пинера болса: «чили америкадики демократик мусапини өзгәртишни мәқсәт қилған һәрикәтләрни рәт қилиду, зораванлиқ вә асасий қанун органлириға намувапиқ мудахилә қилишни әйибләйду. чили америка демократийәсиниң күчигә тайинип қанун билән идарә қилишқа капаләтлик қилидиғанлиқиға ишиниду» дегәнләрни қәйт қилди.

еквадор пирезиденти ленин морено вәқә һәққидә тохтилип мундақ деди: «бүгүн биз вашингтонда йүз бәргән зораванлиқ һәрикәтлирини қобул қилмаймиз. әнәниви америка қануниниң күчигә, тәшкилий қурулмисиға вә қануний тәртип капалитигә һөрмәт қилиш керәк. демократийәдә пуқраларниң ирадисини етирап қилиш толиму муһим».

уругвай президенти луис лакалле по өзиниң тивиттер һесабида учур һәмбәһриләп мундақ деди: «биз америка дөләт мәҗлисидә йүз бәргән зораванлиқ һәрикәтлирини қаттиқ әйибләймиз , биз бу дөләтниң демократик қиммәт қаришиниң органлириға бузғунчилиқ қилишқа урунуш қилмишлири үстидин ғәлибә қилидиғанлиқиға ишинимиз».

венезуела ташқи ишлар министири җорҗ арреза өзиниң иҗтимаий таратқудики адресида елан қилған байанатида вашингтондики зораванлиқ вәқәлирини әндишә ичидә йеқиндин көзитиватқанлиқлирини билдүргән һалда: «америка һуҗумчи сийасәтлири билән дөләтләрдә йүз беришигә сәвәб болған вәқәләрни һазир өзи баштин кәчүрүватиду. биз сийасий қутуплишишни әйибләймиз. венезуела америкадики зораванлиқ вәқәлириниң қисқа вақит ичидә ахирлишидиғанлиқиға, шундақла американиң хәлқиниң сиҗил муқимлиқ вә иҗтимаий адаләтниң йеңи йолини ачидиғанлиқиға ишиниду» деди.

германийә пирезиденти франк валтер стейнмейер трамп қоллиғучилириниң америка пайтәхти вашингтондики дөләт мәҗлиси бинасиға бастуруп кириш вәқәси тоғрисида мундақ деди: «бу америкаға нисбәтән тарихий бурулуш нуқтиси вә әркин демократийәгә қилинған һуҗумдур».

баш министир ангела меркелму трамп қоллиғучилириниң дөләт мәҗлиси бинасиға бастуруп киришидин кейинки вәқәләргә алақидар сүрәтләрниң уни ғәзәпләндүргәнликини вә биарам қилғанлиқини ейтти.

германийә ташқи ишлар министири һайко маасму «(америка пирезиденти доналд) трамп вә униң қоллиғучилиридин америка хәлқиниң (сайлам) қарариға һөрмәт қилиши»ни тәләп қилди.

шиветсийә баш министири стефан лофвен вәқә һәққидә мундақ деди: «мән вашингтондики вәқәләрни күчлүк әндишә ичидә көзитиватимән. һазир көрүватқинимиз демократийәгә қилинған һуҗумдур. пирезидент трамп вә парламентниң нурғун әзалириниң йүз бәргән ишларда зор мәсулийити бар. пирезидентлиқ сайлимидин кейинки җәрйанға һөрмәт қилиш керәк. американиң күчлүк демократийәси бар. мән тинч тәртипниң әслигә келишини үмид қилимән.»

шиветсийә ташқи ишлар министири ән линдему  вашингтондики йиғилиштин кейинки өзгиришләрдин чоңқур әндишә қиливатқанлиқини байан қилип: «биз демократийәгә қилинған һуҗумға гуваһ болмақтимиз. демократик мусапигә һөрмәт қилиниши вә тәртип - интизам тинч усулда әслигә кәлтүрүлүши керәк. америка демократийәси күчлүк. пирезидент трампниң демократик мусапини қоллаш мәҗбурийити бар» деди.

данийә баш министири метте фредериксен болса: «ашқунлуқ, зораванлиқ, қутуплишиш вә малиманчилиқ һәргизму тоғра йол әмәс. вашингтонда йүз бериватқан ишлар қорқунчлуқ. биз демократийәниң қайтидин ролини җари қилдурушини үмид қилимиз» дегәнләрни қәйт қилди.

гиретсийә баш министири кирйакос мичотакис бу һәқтә: «биз вашингтонда йүз бәргән зораванлиқ вә дәһшәтлик вәқәләрдин интайин биарам болдуқ. америка демократийәси қәйсәр вә күчлүк болуп ,бу киризисни йеңиду» деди.

испанийә баш министири педро санчез  болса: «мән вашингтондики дөләт мәҗлиси бинасидики вәқәләргә мунасивәтлик хәвәрләрни йеқиндин көзитиватимән. мән америка демократийәсиниң күчигә ишинимән. йеңи пирезидент җо байдин америка хәлқини иттипақлаштуриду вә җиддийликни йеңиду» деди.

испанийә ташқи ишлар министири аранча гонзалез лайа тивиттер арқилиқ байанат елан қилип: «демократийә һоқуқни тинч өтүнүп беришни асас қилиду؛ ким уттурса мәғлубийәтни қобул қилиши керәк. хәлқниң ирадисини әкс әттүрүш үчүн кеңәш палата әзалири вә вәкиллиригә толуқ ишиниш... пирезидент җо байдинға толуқ ишиниш» деди.

канада баш министири җастин трудо: «мән вәзийәтни әндишә ичидә көзүтиватимән» дегән болса, голландийә баш министири марк рутте «һөрмәтлик трамп бүгүн байденни кейинки америка президенти дәп етирап қил» дәп чақириқ қилди.

белгийә баш министири александер де кро: «биз сайланған президент байденни толуқ қоллаймиз» деди.

украина пирезиденти виладимир зеленский вәқә һәққидә: «биз америка дөләт мәҗлисигә қилинған мисли көрүлмигән зораванлиқни әйибләймиз» деди.

украина ташқи ишлар министири димитро кулеба қанун - түзүмниң балдуррақ әслигә келишини үмид қилидиғанлиқини билдүрди.

русийә парламентиниң кеңәш палата әзаси константин косачев америкадики вәқәләргә баһа берип, америка демократийәсиниң суслишиватқанлиқини ейтти. косачеф демократийә байриминиң һазир ахирлашқанлиқини тилға елип, американиң әмди демократийә мәсилидә йөнилиш көрситип берәлмәйдиғанлиқини, һәтта уни башқиларға теңиш һоқуқдинму мәһрум қалғанлиқини тәкитлиди.

һиндистан баш министири нарендра моди тивиттер һесабида вашингитондики малиманчилиқ вә зораванлиқ тоғрисидики хәвәрни көрүп әпсусланғанлиқини билдүрүп:  «демократик мусапиниң қанунсиз намайишлар арқилиқ қалаймиқан қилинишиға йол қойғили болмайду» деди.

исраилийә баш министири бенйамин нетанйаһу вә ташқи ишлар министири габи ашкенази трампниң қоллиғучилириниң сақчи тосуқлирини бөсүп өтүп, дөләт мәҗлиси бинасиға бөсүп киришини әйиблиди.

исраилийә дөләт мудапиә министири бенний гантиз америка дөләт мәҗлисидики вәқәләрниң демократийәгә ишинидиғанларниң қәлбини азаблиғанлиқини қәйт қилди.

иран пирезиденти һәсән руһани вашингтонда йүз бәргән вәқәләр тоғрисида тохитлип: «бизниң түнүгүн кәчтә вә бүгүн америкида көргәнлиримиз ғәрб демократийәсиниң қанчилик аҗиз вә қабилийәтсиз икәнликини, шундақла униң асасиниң мустәһкәм әмәсликини көрситип бәрди». деди.

хитай ташқи ишлар министирлиқи байанатчиси хуа чүнйиң, америка дөләт мәҗлиси пирезидент доналд трамп қоллиғучилириниң һуҗумиға учриғандин кейин йүз бәргән вәқәләргә қарита сүкүнатни сақлап қелишқа чақирди.

бу вәқәни күшкүртүш билән әйиблиниватқан америка пирезиденти трампниң вәзипә өтәш муддити җәрйанида дөлити вә дунйаға еғир зийанларни салғанлиқини билдүргән руһани, сөзини давамлаштуруп, «икки һәптидин кейин ақсарайда вәзипигә олтуридиған кишиләр (бу зийанлар) ниң орнини толдуруши вә улуғ милләт болған америка хәлқини һәқиқий орниға игә қилиши керәк. улар (байдин рәһбәрлик аппарати) чоқум хәлқара җәмийәттә болушқа тегишлик нуқтиларға, йәни әқил вә қанунға қайтиши керәк» дегәнләрни қәйт қилди.

пирезидент доналд трампниң қоллиғучилириниң америка дөләт мәҗилисигә бастуруп кириш вәқәлиригә сийасийонлар, шундақла сода, һөкүмәтсиз тәшкилатлар вә сәнәткарларға охшаш җәмийәтниң охшимиған қатламлириму наразилиқ билдүрди.

американиң сабиқ пирезиденти җорҗ даблийу бушму америка пирезиденти доналд трампниң қоллиғучилириниң дөләт мәҗлисигә  бесип киргәнликидин қаттиқ чөчүгәнликини ейтти.

америка пирезиденти доналд трампни қоллаш намайишини тәшкиллигүчиләр тосуқларни бөсүп өтүп, дөләт мәҗлиси бинасиға бесип кирип, 11- айниң 3- күни өткүзүлгән сайлам нәтиҗиси рәсмийләштүрүлидиған йиғинға наразилиқ билдүргән вә униңдин кейин йүз бәргән зораванлиқ вәқәлирини тизгинләш үчүн  «кочиға чиқишни чәкләш» бәлгилимиси елан қилинғаниди.