Ğalimä Ol'ga Lebedeva töreklärne xäyran qaldırğan

″Törek häm tatar xäzinäläre″ programmasında tatar xalqın dönyağa tanıtuda üz öleşen kertkӓn kürenekle şӓxes Ol’ga Lebedeva, töreklӓrçӓ ”Gölnar xanım“ turında yazmabıznı däwam itäbez.

 Küzätüebezne Tatarstannıñ ”İntertat” ẽlektron gazetı hӓm jurnalist Ruşaniyӓ Altay xӓbӓrlӓrenӓ,”Wikipedia“ mӓğ’lümatlarına, internet çeltӓre yazmalarına nigezlӓnep ӓzerlӓdek.

  İstanbuldan ″cile isep ütkӓngӓ″ dӓ ber ğasırdan artıq waqıt uzsa da, Ol’ga Lebedevanı, yağ’ni, Qazanlı ”Gölnar xanım”nı töreklӓr onıtmıy. Soñğı 15-20 yılda Törkiyӓdӓge ″Sabax″(İrtӓ),″Milli gazeta″(Milli gazet),″BirGün″(Ber Kön),″Yenişafaq″(Yaña tañ) şikelle basmalarda anıñ belän bäyle mӓqalӓlӓr dön’ya kürä. Anda Ol’ga Lebedevanıñ Qazannan çıqqan berençe rus şӓrqıyӓt’çese ikänlege yazıla.

   Törkiyӓneñ yazuçı hӓm ğalimnӓrennӓn Nazan Bӓkiroğlu üzeneñ  ″Onıtılğan şӓrqıyӓt’çe: Ol’ga Lebedeva – Gölnar xanım″ isemle mӓqalӓsendӓ anıñ Awrupada dürt atnağa suzılğan sӓyӓxӓttӓ  törek yazuçısı Ӓxmӓt Midxӓt ӓfӓnde belӓn kürgӓzmӓlӓrgӓ, muzeylarğa, operalarğa, teatrlarğa, restorannarğa, oçraşularğa gel bergä baruın citkerä. Törek ğalimӓse üzeneñ yazmasında bolay di:″Gölnar xanım″ uqıtuçı, öyrӓtüçe, mӓğ’lümat birüçe wazıyfasın ütӓgӓn. Böten cirdӓ Ӓxmӓt Midxӓtkӓ üzeneñ belgӓnnӓren söylӓgӓn, qısqası,″Gölnar xanım″ Midxӓt ӓfӓndegӓ gid rolen başqargӓn. Alar Könçığış hӓm Könbatış ŝivilizaŝiyӓlӓren çağıştırıp, fiker urtaqlaşa. Şulay uq, ӓñgӓmӓlӓrendӓ  İslam hӓm başqa dinnӓrne çağıştıru, rӓsem, muzıka, sınlı sӓn’ğat xaqında fiker alışu bula. Ӓxmӓt Midxӓt ″Gölnar xanım″nıñ bu mӓs’ӓlӓrdӓ ütӓ dӓ belemle buluı xaqında yaza hӓm anı kiñqırlı şӓxes bularaq kürӓ. Ul Ol’ga Lebedevanıñ açıq izüle kiyenüne tӓnqıyt’lӓwen dӓ iskӓ alıp, anıñ ӓdӓp-ӓxlaqıy sıyfatların da yuğarı bӓyӓli. Qısqası, törek yazuçısı Ӓxmӓt Midxӓt Ol’ga Lebedevanıñ osta rӓssam buluına, fortepianoda uynıy belüwenӓ, uqımışlılığına, zıyalılığına tañ qala hӓm anı İstanbulğa çaqıra”, dip yaza Nazan Bӓkiroğlu.

  1890nçı yılnıñ 13nçe oktyabrendӓ, nӓq’  ber yıldan soñ, Ol’ga Lebedeva İstanbulğa kilӓ. Biredӓ ul xuş qarşı alına, anı töreklӓr zur qızqsınu belӓn kötä. Bu turıda Ӓxmӓt Midxӓt ″Çınbarlıq awazı″ gazetında yazıp ta çığa. İstanbulda ğalimä 7 aylap yӓşi.

  Bilgele bulğança, bu çorda Ol’ga Lebedevanıñ tӓrcemӓ ӓsӓrlӓre basılıp çığa başlıy. Töreklӓrneñ Ol’ga Lebedevağa bulğan xӓyranlıqlarırınıñ sӓbӓplӓrennӓn berse dӓ - Könbatışta İslam dinen yamanlap kürsӓtkӓn yalğan yӓki yalğış fikerlӓrgӓ qarşı çığuı. Anıñ Awrupa matbuğatında da törek mӓdӓniyӓte, İslam dine belӓn bӓyle yalğış qaraşlar, möselmanlıqnıñ üzençӓleklӓre turında mӓqalӓlӓre dön’ya  kürӓ. Mӓsӓlӓn, Bel’giyӓdӓ çığa torğan ″L’Opinion″ gazetınıñ ″Törkiyӓ yañalıqları″ bülegendӓ ″Gölnar xanım″ maqtap iskӓ alına. Anıñ 10 tel, şul isäptän, törekçӓ belüe, törek telendӓ yaxşı mӓqalӓlӓr hӓm ӓsӓrlӓr yazuı, Ğosmanlı ӓdӓbiyatın üz ilendӓ tanıtu cӓhӓtennӓn iğ’tibarğa layıq ğamӓllӓr başqaruwı da bӓyan itelӓ. Ol’ga Lebedevanıñ xezmӓtlӓre Ğosmanlı imperatorı sarayında da maqtala. Törek padişahlarınnan Ğabdelxӓmit İkençe anı ikençe dӓrӓcӓ Şӓfqat’  ordenı belӓn bülӓklӓwgӓ layıq kürӓ.

  Törek çığanaqlarına qarağanda,″Gölnar xanım″nıñ  1893nçe yılda uq tatar telendӓ gazeta çığarırğa niyӓtlӓwe turında mӓğ’lümatlar bar. Şunısı da bilgele, Ol’ga Lebedevanıñ xıyalları arasında tatarlar öçen dön’yawi  mӓktӓplӓr hӓm zamança, sıyfatlı uqu yortları açu bula. Ӓmma bu xıyallar, bilgele bulğança, patşa xökümӓte tarafınnan cılı qabul itelmi.

  Ol’ga Lebedevanıñ 1900nçe yılda ″İslam xatın-qızlarınıñ ӓwӓlge hӓm xӓzerge xӓle″ digӓn ӓsӓre Rusiyӓdӓ rus telendӓ çığuçı gazetlarda basılğaç, Gölnar xanım çirkӓw moxite tarafınnan qağılıp-suğıla başlıy, yanawlarğa xӓtle duçar bula ul. Anıñ bu mӓqalӓse 1905nçe yılda – Bakuda, tatarçağa tӓrcemӓse 1906nçı yılda - ″Qazan möxbire″ basmasında,1907nçe yılda Peterburgta basıla.

   Ol’ga Lebedeva berençe törek xatın-qız şağıyre Nigyar Binti Osman belӓn dӓ duslaşa. Qazanğa qaytıp kitkӓç tӓ alar arasındağı duslıq ceplӓre özelmi, arada xatlar yöri. Törkiyӓdӓ çit il ӓdӓbiyatın öyrӓnüçe bügenge filolog ğalimnӓr ӓlege xatlar buyınça fӓnni mӓqalӓlӓr yazğan, alar aşa Gölnar xanımnıñ tormışı, fikerlӓre, qaraşları, xıyal-niyӓtlӓre turında fiker yörtergӓ mömkin.

Çığanaqlar:

1)https://intertat.tatar/news/tatar-halkyn-evropada-tanytkan-g-lnar-hanym-...

Mӓdӓniyӓt:″Tatar xalqın Evropada tanıtqan Gölnar xanım – Ol’ga  Lebedeva tarixı″.″İntertat″.16.08.2020

2)https://tt.m.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%...

Vikipedia.Ol’ga Lebedeva.

3)https://books.google.com.tr/books?id=u75qDwAAQB...

Ğalӓw M.:″Bolğançıq yıllar.Möhacirlӓr″.

4)http://samtatnews.ru/2022/01/19/%D1%82%D0%B...

Altay R.:″Tatar dön’ya külӓmenӓ çığa alamı:Ruşaniyӓ Alatay matbuğat hӓm sӓyӓsӓtçelӓrgӓ analiz yasıy.″İntertat″.19.01.2022

Törle çığanaqlardan tuplap ӓzerlӓwçe:Kadriyӓ Mӓyvacı.

Tatarça podkastlar (тавыш язмаларыбыз)

Tatar xalqın dönyağa tanıtuğa öleş kertkӓn kürenekle şӓxes - Ol’ga Lebedeva | TRT Tatarça