İzge qimmätlärneñ artına sıyınğan terrorçı

Abraham R. Wagner* mäqaläse

Gülän xäräkäte Amerika Quşma Ştatları häm Törkiyä öçen yanaw bulırğa däwam itä.

Berkem dä üzeneñ böten şöbxäle êşläre dönyağa cäyelgän ul mizgel bulğan Cosby xatirätsen yäşärgä telämäs. Gülän xäräkäteneñ bäxäsläşelmäs liderı bulğan Fätullah Gülän yaqın waqıtta FBI kuryezı, säyerlege bulğan şuşı mizgelne yäşäde.

Mämläkäte Törkiyä bulğan mösel’man din ähele Gülän barı tik urta mäktäp tämamlawı belän bergä ğayät sixerle ber şäxes. “Wikileaks” tarafından açıp salınğan yazışularğa kürä, Amerika däwlät departamentı Gülänne “radikal’ İslamçı” bularaq bäyälägän häm “yasağan tınıç yullamanıñ astında tağın da naçar niyätle häm radikal’ planı buluın” östäp äytep uzdı. Tudırğan baylıqnıñ yaqınça 25 milliard dollar buluı äytelüe belän bergä berkem dä bu miqdarnı qaydan qazanuın belmi. Däwlät departamentınıñ qaraşına qaramastan iñ küp iğtibarnı cälep itüçe yağı – tüzemlelek häm küp mädäniyätlelek nigezlären üz itüe. Fäqät tağın da tirän ber tikşerenü – anıñ çın häm quyı İslamçı buluın, Amerika Quşma Ştatları häm Törkiyäne şäriğät’ belän idarä itelgän illärgä äyländerergä teläwen kürsätä.

Gülän Amerika Quşma Ştatlarında üz ixtıyarıy sörgen tormışın yäşi häm annan mäkerle şik-şöbxä uyandırğan mäktäplär, ber-berse belän bäyläneşle tabış maqsatın quymağan oyışmalar häm êşxanälär êçendä bulğan kiñ päräwezne citäkli. Amerika häm Törkiyädäge mäxkämälär bilgelägäne kebek, Gülän Amerikanıñ Yaqın Könçığışta iyä bulğan totrıqlı siräk berlektäşlärennän berse bulğan, NATO äğzase häm “DEAŞ”nı yuqqa çığarıp, Ğiraqta häm Süriyädä tınıçlıq urnaştıru öçen möhim bulğan Törkiyädä demokratik räweştä citäkçelekkä kilgän xökümätne anıq räweştä qotırta häm bärep töşerü öçen plan yasıy.

Amerikadağı iñ kiñ kontraktlı mäktäp çeltärenä iyä bulğan Gülän salım tüläwçelärneñ millionnarça dollarını ala. Gülän uqu yortlarınıñ finans yaqtan naçar niyätle itep qullanuğa qağılışlı tikşerülär Teksas, Louisiana, Illinois, Ohio häm başqa ştatlarda xäzergr waqıtta däwam itä häm bu tikşerülär FBI tikşerüenä östämä bularaq alıp barıla. Däwlätneñ häm cirle iminlek oyışmalarınıñ xisaplarına kürä, Gülän xäräkäte üzenä turıdan-turı bäyle bulğan tabış maqsatın quymağan oyışmalar häm şirkätlär belän qıynaşu xälendä, salım tüläwçelär täêmin itkän kerem belän üzenä kürä xäylä-xärämläşü yasıy. Gülän mäktäpläre xucası Fätullah Gülän bulğan cir mäydannarında yuğarı miqdarda arenda aqçasın tüli, Gülängä bäyle qorılmalarnıñ tözeleş häm yañartu êşläre Gülän şirkätläre tarafınnan başqarıla häm yäş törek irläreneñ Amerika Quşma Ştatlarına kerüen ciñeläytü öçen yuğarı miqdarda aqçalar sarıf itelä.

Barısı da mürit-şäkert bulğan şuşı yäş keşelär Amerikağa kvalifikaśiyalı dokumentlarğa iyä bulğan amerikan uqıtuçılarınıñ urının alu öçen kiterelä häm raslawlarğa kürä dä amerikan balaların Törkiyä küçärle İslamçı xäräkätkä quşarğa tırışa, bu İslamçı xäräkät üzenä kürä bişençe kolonna kebek xäräkät itä, balalar aşa amerikan cämğiyätenä yoğıntı yasap, Amerikanı Törkiyädä yasarğa telägäne kebek şäriğat’ belän citäklängän däwlätkä äyländerergä tırışa. Bu keşelär 5 meñnän kübräk bäxäsle H-1B vizasına (möhacir bulmawçılarğa birelgän viza) iyä häm bu san “Google”da bu vizağa iyä keşe sanınnan kübräk – häm Gülän xäräkäte öçen kontraktlı qollıq yasawdan şöbxä tua, keşe kontrabandasın totqarlaw qanunnarı qısalarında tikşerü alıp barıla.

Gülän Amerika Quşma Ştatları Pennyslvania urta töbäk mäxkämäsendä açılğan Gülänneñ häm xäräkäteneñ Törkiyädä köndäş ber säyäsi partiya äğzalärenä qarşı keşe xoquqların bozu oçraqların yasawları raslawı belän açılğan däğwa belän mataşa. Däğwa Gülänneñ bu häm başqa gäyepläwlär belän xökemgä tartıluı öçen qaytarıluın taläp itä.

Gülän xäräkäte Törkiyädä konstituśion tärtipne üzgärtü häm demokratik yullar belän saylanğan xökümätne bärep töşerü öçen xökümätneñ, medianıñ, êş dönyasınıñ, poliśiya köçläreneñ häm xökem itü organnarınıñ êçenä ütep kerü maqsatınnan çığıp törle kereşülär êçendä bulğanı öçen daimi tikşerü astında. Gülän xäräkäte tarafınnan manipulyatśiyälängän törek prokurorları häm poliśiya yuğarı däräcäle xärbilärne yalğan gäyepläwlär belän maqsat itep aldılar, qanunsız räweştä telefonnarın tıñladı häm İslami yünäleştä bulmağan dönyavi jurnalistlarnı törmägä utırttı.

Şulay uq AQŞta bulğanı kebek Gülän xäräkäte Törkiyädä üzen mäğarif asqorması êçenä urnaştıra, uqu yortları aşa balalarnı radikalläşterä häm alarnıñ Törkiyäneñ modernläşü ideallärenä, mäsläklärenä qarşı toruın täêmin itä – näq başqa millätlärdä mädräsälärneñ yasağanı kebek.

FBI, däwlät häm cirle qanun başqaruçıları Gülän xäräkäteneñ kiñ qırlı kontraktlı mäktäp çeltären amerikan salım tüläwçelären aldawı raslawın ğayrät belän tikşerüenä qaramastan – bigräk tä FBI bu mäktäplärdä Amerikalı balalarğa belem birüçe törek uqıtuçıları belän bäyle qılınğan maqsatların – turısın äytsäk, Amerika balaların İslami doktrinağa küçep, din almaştıruları – bilgele itärgä tiyeş, çönki artığı belän kvalifikaśiyalı häm dokumentlı uqıtuçı bar.

Geopolitik cähättän qaralğan çaqta kiñäytelgän tikşerü Amerikan däwlät departamentınıñ Fäthullah Gülän xaqında bolay da belgän äyberlärne bilgele itäçäk – tınıç yullamalarınıñ tağın da şomlı häm radikal’ köndälegen yäşergän “radikal islamçı” bulğanı kebek. Ayıruça ixtimal Fäthullah Gülänneñ törek xökümäteneñ bärep töşerelüen täşviq itüe häm uñışlı bulğan oçraqta Törkiyäne Amerikan mänfäğätlärenä qapma-qarşılıqlı yünäleştä xäräkät itteräçägen bilgele itäçäk qädär alğa baraçaq. Qısqası, Amerika Quşma Ştatlarınıñ dönyanıñ möhim töbägendä töp rol’däge NATO berlektäşlegendä Gülänist rejimğa ixtıyacı yuq. 

*Abraham R. Wagner - Kolumbiya xoquq mäktäbendä häm Kolumbiya universitetınıñ Xalıqara mönäsäbätlär mäktäbendä milli iminlek häm küzläw däresen uqıta. Wagner Saltzman institutınıñ suğış häm tınıçlıq êşçänlegendä täcribäle tikşerenüçe.