Ênergetikanıñ märkäze - Törkiyä

“Kön tärtibendä ênergetika” tapşıru tezmäbezdä bu atnanıñ teması  - Törkiyäneñ tabiğıy gaz üzäge bulu öçen yasağan adımnarı.

İl xalıqara tabiğıy gazütkärgeç proyektları belän Rusiyä, Azärbaycan häm İrannan zäñgär yağulıq qudıra. Törkiyä älege proyektlar belän regiondağı ênergiyä täêminatı qurqınıçsızlığına öleş kertä, tabiğıy gaz belän säwdä itüçe häm bäyäsen bilgeläwçe üzäkkä äwerelü nisbätennän êşçänlegen däwam itä. Rusiyäneñ zäñgär yağulığın tışqı bazarğa çığaru öçen Törkiyädä üzäk tözü täq’dimennän soñ yul kartasın äzerläw başlandı. Anıñ Trak’ya töbägendä bulaçağı uylanıla. Anda urınnı bilgeläw êşçänlekläre tögällänügä bıyıl tözeleşkä kereşü planı bar. Älege proyekt uñayınnan Mäskäw belän Änkara arasında delegaśiyälär daimi yörep tora.

Törkiyä xäzerge waqıtta tulayım 7 xalıqara gazütkärgeç, 4 sıyıqlaştırılğan gaz ob’yektı häm 2 cir astı gaz saqlağıçı belän köçle asqormağa iyä. Xalıqara proyektlarnıñ berse bulğan “Törek ağımı” Rusiyäneñ Anapa şähärennän Törkiyäneñ Kırklaräli töbägenä suzıluçı 930ar çaqrımlıq ike diñgez ütkärgeçennän tora. Alarnıñ berse Törkiyäneñ milli çeltärenä totaşa, ikençese tranzit uzuçı gaznıñ Awrupağa cibärelüen täêmin itä. Här ütkärgeç yılına 15,75 milliard kubometr gaz qudıru mömkinlegenä iyä.   

Rusiyädän Qara diñgez aşa ütüçe tağın ber ütkärgeç isä Törkiyägä kilüçe “Zäñgär ağım”. Ul yılına 16 milliard kubometr gaz qudıra ala.

Azärbaycan gazın Törkiyägä häm Törkiyä aşa Awrupağa iltüçe “Trans Anadolu” ütkärgeçenä kilgändä, ul da yılına 16 milliard kubometr zäñgär yağulıq qua.

Sıydırışlılığın 32 milliard kubometrğa qadär arttıra alırlıq itep tözelgän “TANAP”nıñ külämen arttıru öçen dä êşçänleklär däwam itä. Ul Greśiyä çigendä Awrupa illärenä gaz iltüçe “Trans Adriatika” ütkärgeçenä totaşa.

Törkiyä Azärbaycannan “Baqı-Tblisi-Ärzurum” gazütkärgeçe aşa da gaz täêmin itä.

“Könçığış Anadolu” ütkärgeçennän İrannan yılına 10 milliard kubometr tabiğıy gaz Törkiyä bazarına kilä.

Törkiyä kiläse çorda bazarda ixtiyac toyılaçaq Könçığış Urta diñgez, Törekmänstan häm Ğıyraq gazınıñ Awrupa bazarlarına çığarıluı nisbätennän dä kritik ähämiyätkä iyä.

Törkiyä tabiğıy gaz törlelegen Urta Aziya törki cömhüriyätläre belän tözeläçäk kileşülär belän dä kiñäytergä teli. Bu nisbättän Törekmänstan tabiğıy gazın, Zängäzur koridorı açılğannan soñ, Xäzär aşa Törkiyägä kiterü küzdä totıla. Şulay itep, ilneñ Awrupanıñ ênergetika täêminatı iminlegendä xäzerge waqıttağı kritik role tağın da artaçaq.     

 Böten dön’ya ênergetika krizisı kiçergändä Törkiyäneñ sıyıqlaştırılğan tabiğıy gaz asqormasınıñ ähämiyäte tağın ber tapqır anlaşıldı. İzmirdäge Ätki portı idaräse qaramağındağı yözüçe saqlağıç häm gazlaştıru korabınıñ çeltärgä täwlegenä 20 million kubometr gaz birü mömkinlege bar.

Törkiyä ğamälgä aşırğan axırğı proyektlardan berse - Dörtyuldağı sıyıqlaştırılğan gaz terminalı (FSRU)  häm “Ärtuğrul Gazi” korabı isä dön’yada yaqınça 40 danä bulğan oxşaş FSRUlardan. “Ärtuğrul Gazi” yılına yaqınça 2,5 milliard kubometr gazlaştıru başqara häm 170 meñ kubometr sıyıqlaştırılğan tabiğıy gaz saqlıy ala. Bilgele bulğança sıyıqlaştırılğan gaz yaqınça 600 tapqır qısılıp yasala häm taşu öçen tağın da uñay xälgä kilä.   

İzmirdäge “EgeGaz” terminalı da 170 million kubometr gaz saqlaw häm 40 million kubometr köndälek täêminat mömkinlege belän Törkiyäneñ sıyıqlaştırılğan tabiğıy gaz asqormasına öleş kertä.

“BOTAŞ” qaramağındağı “Marmara Ereğlisi” terminalı köndälek 37 million kubometr gazlaştıru mömkinlege häm härberse 85 meñ kubometr sıydırışlı 3 saqlaw rezervuarı belän ênergetika täêminatı iminlegenendä ähämiyätle rol’ başqara.

2022nçe yıl axırında açılğan “Saros” ob’yektı isä Märmär diñgeze regionına xezmät itä.