Ğaläm xisabı: Marsqa baraçaq astronavt törkeme tulısınça xatın-qızlardan torırğa tiyış
Tormışnıñ qızıqlı yaqları 39/2023
Tormışnıñ qızıqlı yaqları 39/2023
“Scientific Reports” isemle fänni jurnalda basılğan tikşerenügä kürä, Marsqa kitäçäk berençe êkipajnıñ tulısınça xatın-qızlardan tora alaçağı kötelä. Monıñ säbäbe xatın-qızlarnıñ tağın da äzräk çığanaq qullanuı häm sälamät räweştä kire qaytu ixtimalınıñ irlärgä qarağanda tağın da yuğarı buluı.
Marsqa kitäçäk döres keşelärne tabu ciñel bulmayaçaq.
Astronavtlarnıñ hiç kire qayta almawnıñ zur riskına äzerlekle buluı, anda barıp citü öçen yaqınça cide ay buyı yabıq kosmik qorab êçendä utırudan bäxetle buluı häm iñ yuğarı kvalifikaśiyäle belgeçlärdän berse buluı kiräk.
Fäqät soñğı ber tikşerenügä kürä, buluı zarur tağın ber närsä bar, ul da bulsa iñ başta Marsqa säyäxät itäçäk här astronavtnıñ xatın-qız buluı.
Franśiyadağı Kosmik fiziologiya mediśina institutınnan Jonathan P. R. Scott liderlığındağı xalıqara tikşerenü törkeme êkipajnıñ tulısınça xatın-qızlardan toruınıñ östenleklären tikşerde.
Marsta xatın-qız bulu ni öçen otışlı?
Analizda ozaq ğaläm wazıyfalarında irlärneñ häm xatın-qızlarnıñ yaqınça kislorod qullanuı, tuplam ênergiya sarıf itüe, uglerod gazı häm cılılıq êşläp çığaruı belän suğa ixtıyaclarına iğ’tibar yünältelde.
İr astronavtlarınıñ gäwdä zurlıqlarınıñ ğına da böten şuşı ülçämnärne zur külämdä arttıra alaçağı añlaşıldı.
Monıñ nigezendä irlärdä tuplam ênergiya qullanuı 30%, kislorod qullanuı 60%, uglerod gazın êşläp çığaruı 60% häm su ixtıyacı 17%qa arta.
Xatın-qız astronavtları isä ğomum bularaq tağın da yaxşıraq ülçämnärgä iyä.
Mäsälän, Amerika Quşma Ştatlarındağı ber ir belän ber xatın-qıznıñ urtaça biyıklegenä nigezlänep yasalğan isäpläwgä kürä, xatın-qızlarnıñ tuqlanu ixtıyacı häm kislorod qullanuda 41%qa qadär azayu bilgelände.
Ayıruça Marsta tözelüe planlaştırılğan yäşäw mäydanı modul’läre, xatın-qızlar bulğan oçraqta, tağın da keçeräk buluı mömkin.
Qısqası, şuşı kürsätkeçlär tulısınça xatın-qızlardan torğan törkemnärneñ berençe Mars wazıyfasında otışlıraq bula alaçağın kürsätä.
Şul uq waqıtta Scott häm törkemeneñ xatın-qızlardan torğan êkipajğa iğ’tibar yünältelgän şuşı tikşerenü berençe tügel.
Monnan alda da oxşaş tikşerenülär ütkärelgän
1950nçe yıllarda NASAnıñ Maxsus yäşäw belemnäre komitetınıñ yuğarı däräcäle räsmiläre dä xatın-qız astronavtlarınıñ östenleklärenä, otışlı yaqlarına iğ’tibarnı yünältep, bäxäsne uyatıp cibärgän ide.
Ul çaqta xatın-qız tännäreneñ tağın da ciñelräk buluına, tağın da äzräk kislorod häm tağın da äzräk kaloriya kiräk buluına, awırlıq häm çığanaq êkonomiyasın täêmin itüenä, yöräk öyänägenä irlärgä qarağanda tağın da äzräk duçar bula aluına basım yasalğan ide.
Ayıruça xatın-qız reproduktiv sistemalarınıñ da nurlanıştan tağın da kübräk izolyaśiyälänelüenä iğ’tibar yünältelgän ide. Çönki belgeçlär äytüençä, irlärneñ testisläreneñ (kükäyläreneñ) tışta buluı radioaktiv moxitlar öçen yaxşı tügel.
TRT Xäbär
