Berençe saylawlar
Bolarnı beläsezme? 39/2023
Bolarnı beläsezme? 39/2023
Türkiyädä berençe säyäsi saylawnıñ 1909 nçı yılda ütkärelgänen beläsezme?
Türkiyädä säyäsi partiyälär qatnaşqan berençe saylaw 1908 nçe yılda Ğosmanlı imperatorlığında 2 nçe Konstituśiya iğ’lan itelgännän soñ ütkärelä. Bu täwge tapqır ike partiya qatnaşqan saylaw bula. Konsitituśiyäle monarxiya kitergän irektä xalıq saylawlarda bik söyenep, därtlänep qatnaşa. Ul waqıtta saylawlar xäzerge kebek ber köndä ütkärelmi, näticä yasaw öçen berniçä ay kiräk bula.
İke êtaplı ütkärelgän häm ir - atlar ğına saylaw häm saylanu xoquqına iyä bulğan Ğosmanlı çorındağı saylaw sisteması Türkiyä Cömhüriyätendä dä ozaq waqıt qullanıla. Cömhüriyät äle iğ’lan itelmägändä, 1923 nçe yılnıñ 28 nçe iyünendä 2 nçe çaqırılış xalıq ışanıçlıların bilgeläw öçen ütkärelgän saylaw Türkiyäneñ berençe ğomum saylawı bula. Şul uq yılnıñ 29 nçı oktyabrendä cömhüriyät iğ’lan itelü belän Mostafa Kämal Atatörek berençe ilbaşı bulıp saylana.
Berençe säyäsi partiyälär tözü häm saylawlar ütkärü dön’ya illäre belän çağıştırğanda soñraq qalğan bulsa da, Türkiyä Cömhüriyäte xatın - qızlarğa saylaw häm saylana alu xoquqı birgän lider illärneñ berse bula. Mostafa Kämal Atatörek 1930 nçı yılda cirle saylawlarda xatın - qızlarnıñ da qatnaşuın täêmin itä. Läkin törek xatın - qızları saylaw häm saylanu xoquqına Töp Qanunğa kertelgän üzgäreşlär belän 1934 nçe yılda iyä bula. Şulay itep 1935 nçe yılğı ğomum saylawlarda namzät bulğan 18 xatın - qız xalıq ışanıçlısı itep saylana häm parlamentqa kerä.
