Saylawlar häm näticäläre

Türkiyä demokratik citlekkänlek belän tarixi ähämiyätkä iyä saylaw ütkärde. Böten dön’ya başqalaları Türkiyädäge saylawlarnı yaqınnan küzättelär. 88,92% külämendä qatnaşu belän milli iradä saylawda çağılış taptı häm Türkiyä demokratiyäse tağın ber tapqır üz köçen kürsätte. İlbaşı Räcäp Tayyip Ärdoğan ikençe urındağı Kämal Kılıçdaroğlun yaqınça 5 ball ayırma belän ciñde. “Cumhur ittifağı” 49,5% tawış cıyıp 322 xalıq ışanıçlısı belän parlamentta küpçelekkä ireşte. Bu näticälär Ärdoğannıñ ikençe turğa kim digändä 3 östenlek belän baruın añlata: parlamentta küpçelek, berençe urında bulu häm açıq ayırma. Mondıy qatnaşu däräcäse belän 0,5% östämä tawış kiräk bulğan Ärdoğan ikençe turda ciñel genä ciñär dip kötelä. Üz partiyäseneñ ğomum üzägendä yasağan balkon çığışındağı üz - üzenä ışanıç anıñ bik tınıç buluın kürsätte. Bu şulay uq ikençe tur kampaniyäsenä yaxşı başlangıç buldı.  

Oppoziśiya isä küp parametrlarda ciñelgän kebek. Oppoziśiyäneñ saylaw aldınnan soraştıru kampaniyäläre  häm sośial mediadağı ömetläre saylawçılarnıñ käyefen töşerde häm ömetsezlekkä kiterde. Parlamentta küpçelekkä ireşü häm  Kılıçdaroğlunıñ 55% tawış cıyıp berençe turda ciñüenä motivaśiyälängän saylawçınıñ reakśiyäse “Cömhüriyät xalıq” partiyäse (CHP) häm Kılıçdaroğluna yünäläçäk dip kötärgä bula. Oppoziśiya wäkilläreneñ saylaw kiçendäge süzläre üz saylawçıların käyefsezländerep kenä qalmadı. İmamoğlu, Yavaş häm Kılıçdaroğlunıñ saylaw näticäläre turında mäğ’lümatlarğa qarşı däğ’waları, Kılıçdaroğlun 13 nçe ilbaşı dip iğ’lan itüläre ikençe tur öçen naçar başlangıç buldı. Oppoziśiya kampaniyäne yaña saylawğa äzerlängän kebek äzerlärgä telär. Kılıçdaroğlunıñ ike mêr häm 5 ğomum başlıq belän säxnägä çığıp 1 minut 51 sekund däwam itkän çığışları Ärdoğannı ğayepläw häm “Bez ikençe turda ciñäçäkbez” dip äytüdän başqa närsä tügel ide. “Min monda” videosı belän Kılıçdaroğlu ikençe turdan bigräk “Cömhüriyät xalıq” partiyäse ğomum başlığı öçen yullama birä kebek. “Millät ittifağı” partiyäläre saylawçıların ikençe turğa alıp baru Kılıçdaroğluna bik quyın bulaçaq.

Kämal Kılıçdaroğlu aldağı könnärdä 44% tawış cıyıp yaxşı näticälärgä ireşüen äytsä dä, ilbaşı namzäte täq’dim itkän partiyäneñ, “Cömhüriyät xalıq” partiyäseneñ 25% belän qaluı citdi problema. “Cömhüriyät xalıq” partiyäse isemlegenä 4 uñ partiyäne kertügä qaramastan näticä bu.

Uñçı partiyälär 34-35 xalıq ışanıçlısı cibärep yaxşı kileşü tözegännären kürsättelär, läkin “Cömhüriyät xalıq” partiyäse saylawçısı bu partiyälärgä tüzüneñ faydasın kürmäde. Akşänär Kılıçdaroğlun ciñmäyäçäk kandidat dip iğ’lan itkän ide, xaqlı bulğan küräseñ. İmamoğlu belän Yavaş partiyäneñ ğomum başlığına namzät bulırmı, älegä bilgesez.

Saylawnıñ tağın ber möhim näticäse – millätçe saylawçılarnıñ säyäsi tigezlämälärgä üzlären qabul itterüläre. Berençedän “Millätçe xäräkät” (MHP) partiyäse 10% tawış cıyıp bezne tügel, ämma qayber soraştıruçılarnı ğacäpländerde. “Yaxşı” (İYİ) partiyäse yaqınça 10% tiräse tawış cıydı, Sinan Oğan 5%nı uzıp kitep ikençe turnıñ millätçe saylawçılar tarafınnan formalaşaçağın kürsätte. “Cumhur ittifağı”nıñ küpçelekne yawlawı häm “HDP”neñ (YSP) 8%qa töşüe belän “YSP”neñ töp poziśiyädä toruı bötenläy yuqqa çıqqan kebek. Kiresençä “YSP” belän bergä bulğan kandidatnıñ ciñeläçäge açıqlandı.

Hiçşiksez 14 nçe may saylawlarında ciñüçe – Ärdoğan belän “Ğadellek häm üseş” partiyäse. 21 yıllıq xakimiyät yögenä qaramastan “Ğadellek häm üseş” partiyäse 35%tan artıq , “Cumhur ittifağı” 50% tawış cıydı häm parlamentta küpçelekkä ireşte. Ärdoğan ikençe turğa tınıç küñel belän bara. “MHP”neñ 10%, “Yañadan iminlek” (Yeniden Refah) partiyäseneñ 2,8% häm “BBP”neñ 1% tawış cıyuı Ärdoğan belän bergä êşlägän partiyälärneñ ciñgänen kürsätä. Ärdoğannıñ yaña ciñüe barı tik üzeneñ êlekke saylaw uñışları belän genä köndäşlek itä. Ber partiyäneñ 26 yıl däwamında ber ük lider belän özleksez demokratik xakimiyättä buluı Türkiyädä dä, dön’ya tarixında da berençe bulıp tarixqa kerde.

İkençe tur näticäläre Türkiyä säyäsätenä qağılışlı küp sorawlarnı yañadan kön tärtibenä kiteräçäk.

Avtor: Säyäsi,iq’tisadi häm soŝial’ tikşerenülär waqıfı SETAnıň  qurqınıçsızlıq tikşerenülӓre direktorı, yazuçı, professor doktor Murat Yäşeltaş