Öylär kitaplar belän tulı bulsın

Dön'yada nilär bar 18/2021

1754273
Öylär kitaplar belän tulı bulsın

Öylärendä bik küp kitabı bulğan balalarda, üskäç, aqıl yağınnan qamilläşmäw oçraqları äzräk bula. Kitaplar belän tulı bulğan öylärdä tuıp üskän balalar iq’tisadi şartlar häm belem alu kebek faktorlar iğ’tibarğa alınğan oçraqta da xätta qartayğan çaqta tağın da äzräk tanıp belü problemasın yäşi. Bu näticä – irtä belemlelek baylığınıñ baş miye östendä ozaq waqıtlı saqlawçı yoğıntığa, saqlağıç êffektlarğa iyä buluın kürsätä. 

Monnan aldağı tikşerenülär öylärendä zur kitapxanäläre bulğan balalarnıñ mäktäptä häm annan soñğı kar’yeralarında tağın da uñışlıraq bulu ixtimalläreneñ tağın da yuğarı buluın raslağan ide. 

İzraildäge BenGurion universitetınnan Ella Cohn-Schwartz häm xezmättäşläre irtä yäş’tä kitap uqu faydaları olı yäş’gä xätle barıp citäme, yuqmı ikänlege belän qızıqsına. Monıñ öçen “Awrupada sälamätlek, qartayu häm pensiya anketası”nıñ ber öleşe bularaq 16 Awrupa ilendä 2011nçe häm 2013nçe yıllarda xäter testların yasıy häm Al’śgeymer awıruı bulmağan 65 yäşendä häm olıraq bulğan 8 meñnän kübräk keşeneñ kürsätkeçlären analizlıy. Testlarda bilgele ber süz isemleklären yatlarğa häm 1 minut êçendä mömkin bulğan qadär kübräk xayvan isemnären äytergä kiräk bula.

Tikşerenüçelär qatnaşuçılardan balaçaqta öylärendä yaqınça niçä kitap buluın yazuların sorıy häm alarğa “kitap yuq”, “ber kiştä (yaqınça 25 kitap)”, “ber kitap şürlege (yaqınça 100 kitap)”, “ike kitap şürlege yäki tağın da kübräk” variantların täq’dim itä.

Zur kitap kollekśiyaları belän üsüen äytüçelär böten xäter testlarında tağın da yaxşıraq näticä kürsätä. Ayıruça 2011nçe häm 2013nçe yıllarda ütkärelgän testlardağı bilgelärendä tağın da äzräk töşüneñ buluın, yäğ’ni tanıp belüneñ kimüeneñ tağın da äkren baruın da bilgeläde.

Tikşerenüçelär qatnaşuçılarnıñ kapitalı, beleme, fizik sälamätlege häm başqa faktorlarnı köyläw öçen statistika alımnarın qullanğan çaqta da näticä şul uq bula.

Cohn-Schwartzqa kürä, monıñ säbäbe – keçkenädän ük kitap uqunıñ keşelärne tağın da kübräk uqırğa därtländerüe, täşviq itüe, monıñ da “belemlelek, belep tanu rezervların” arttıruı mömkin. Uqu kebek intellektual’ yaqtan stimullaştıruçı êşçänlekneñ baş miyendä Al’śgeymer xastalığındağı kebek degenerativ prośessına, bozılu barışlarına qarşı bufer wazıyfasın kürüçe östämä bäyläneşlärne täşkil itüe belenä.

Awstraliyadağı Edith Cowan universitetınnan Ralph Martins şuşı östämä bäyläneşlärneñ balaçaqta, keçkenä çaqta salınğan buluı ixtimalınıñ yuğarı buluın äytä. Monnan tış Martins türdä kitap bulğan öylärdä tuıp üskän balalarnıñ sport belän şöğillänü häm muzıka uyın qorallarında uynaw kebek belemlelek rezervların arttıra alaçaq başqa stimullaştıruçı êşçänlektä dä qatnaşırğa täşvik itelüen belderä. 

Çığanaq: “TÜBİTAK” fän häm texnologiya jurnalı



Bäyläneşle xäbärlär