Uyğır probleması häm media ölkäsendä Qıtay-Könbatış nizağı

Awraziya qaytawazı - 60/2021

1586164
Uyğır probleması häm media ölkäsendä Qıtay-Könbatış nizağı

Soñğı könnärdä uyğırlar belän bäyle bularaq Qıtay häm Könbatış arasında media ölkäsendä tartqalaşunıñ artuın küräbez. Başta mäs’älä belän bäyle bularaq soñğı täräqqiyätlärne qarap uzıyq.

2021nçe yılnıñ 4nçe fevral’ könne Böyek Britan Qıtay Xalıq Cömhüriyäteneñ CGTN (China Global Television Network) kompaniyasın tıydı. İnglizlär kanalnıñ yabıluına säbäp bularaq şuşı kanalnıñ xucası tarafınnan tügel, Qıtay Kommunistlar partiyası tarafınnan idarä itelüen alğa sörde. “The Telegraph” ta “MI5”neñ jurnalist sıyfatı belän şımçılıq yasağan 3 qıtaynı ildän çığarıp cibärüen yazıp çıqqan ide.

5nçe fevral’ könne Qıtay matbuğatında 24 maddädä Könbatışnıñ Şeñcan belän bäyle xäbärlärneñ häm mäqalälärneñ döreslekkä turı kilmäwe turında kiñ qolaçlı mäqalä çıqtı. “Şinhua” agentlığında çıqqan yazmada Mayk Pompeo, Adrian Zenzneñ açıqlawları belän bergä Könbatış mediasında uyğırlar belän bäyle çıqqan xäbärlär kire qağılırğa tırışıldı.

Qıtaynıñ räsmi “Jenmin Jibao” gazetı 8nçe fevral’dä franśuz yazuçısı Mäksim Vivas belän ütkärelgän äñgämäne urnaştırdı. Mäksim Vivas 2020nçe yıl axırında franśuz telendä Şeñcandağı wazğıyät’ belän bäyle bularaq “Uyğırlar, yalğan xäbärlärgä yuq” isemle kitap bastırğan ide. Vivas gazettağı äñgämäsendä terrorçılıqnı totqarlaw öçen Qıtaynıñ Şeñcanda yasağan adımnarın yaqlawın, CİA (ŚRU) äydäp baruçanlığında Qıtayğa qarşı Könbatışta qara propaganda alıp barıluın belderde.

9nçı fevral’dä Qıtay Amerika Quşma Ştatlarınıñ “Clubhouse” sośial’ mediasın tıydı. Soñğı waqıtta “Clubhouse”ta Şeñcandağı “öyrätü lagerları” bik yış bäxäsläşelä ide. 2020nçe yılnıñ aprel’ ayında bazarğa täq’dim itelgän “Clubhouse” quşımtası soñğı aylarda Qıtayda tiz populyar bula başlağan ide.

11nçe fevral’ könne Pekin citäkçelege “Qıtaynıñ milli mänfäğätlärenä tiskäre” häm “qanunnarğa qarşı” buluı säbäbe belän “BBC World News”neñ ildäge êşçänlegen tıydı. Nigezdä bu häm “CGTN”neñ yabıluına cawap, häm dä “BBC”dän uyğırlar turında tapşırılğan yazmalarğa reakśiya üzençälegendä ide.

Fevral’ ayı başında 180 keşe xoquqları oyışması Pekinda ütkärelüe planlaştırılğan 2022 qış uyınnarın boykot itärgä çaqırdı. 180 keşe xoquqları oyışması uzğan ayda da bu çaqırunı yasağan, ämma ul çaqta Trampnıñ mitingı kön tärtibendä bulğanı öçen kiräkle yañğıraş uyatmağan ide.

Şul arada Soğud Ğäräbstanınıñ Pekin tulı wäqalätle ilçese Ali Obeyd al-Lahärineñ häm Paqıstan senatınıñ tışqı êlemtälär komitetı başlığı Müşahid Xösäyen Säyitneñ Pekinnıñ uyğır mäs’äläsenä qağılışlı säyäsäten yaqlawçı äñgämäläre çıqtı.

Täräqqiyätlärdän kürengäne kebek, media ölkäsendä Qıtay-Könbatış nizağı tizlände. Taraflar ike yaqlı bularaq ber-berläreneñ media kompaniyaların tıya başladı. Bayden citäkçelegeneñ bu mäs’älädä Trampnıñ säyäsäten däwam itäçägenä basım yasawı media ölkäsendäge qarşılıqnıñ aldağı çorda tağın da arta alaçağın kürsätä.

Qıtaynıñ da bu mäs’älädä yalğız bulmawı Pekin çığanaqlı xäbärlärneñ häm yazmalarnıñ Rusiyä, Paqıstan kebek illärdä dä tapşırıluınnan añlaşıla. Uyğır mäs’äläsendä häm Qıtaynıñ, häm dä Könbatışnıñ mäs’äläne üz mänfäğätläre öçen qoral bularaq qullanırğa teläwlären onıtmasqa kiräk.

Abdrasul İsakov



Bäyläneşle xäbärlär