Qırğızstanda İlbaşı saylawı häm referendum ütkärelde

2021nçe yılnıñ 10nçı ğinwar könne Qırğızstanda waqıtınnan êlek İlbaşı saylawı häm idarä şäkelen bilgeläw belän bäyle referendum ütkärelde. 17 namzät yarışqan İlbaşı saylawı näticälärenä kürä, Sadır Caparov saylawçılarnıñ 79%ınıñ tawışların alıp, Qırğızstannıñ yaña Däwlät başlığı bulıp saylandı. Saylawda ikençe bulğan Adahan Madumarov tawışlarnıñ 6%ın aldı. Başqa namzätlärneñ, kandidatlarnıñ tawışları 2% häm annan da äzräk buldı.

Saylawçılar ildä häm çit illärdäge diplomatik wäkilçeleklärdä qorılğan 2522 ärcädä tawış birde. Qırğız Cömhüriyäte watandaşı bulğan 3 million 563 meñ 574 saylawçınıñ barı tik 39,33%ı, yäğ’ni 1 million 401 meñ 726 keşe saylawda qatnaştı. Saylawda qatnaşu külämeneñ tübän buluı qırğız xalqınıñ säyäsi uyınnardan arğanlığı belän añlatırğa bula. 2020nçe yılnıñ 4nçe üktäbr’ könne uzğan ğomum saylaw näticäläreneñ ğamäldän çığarıluına säbäp bulğan “2 nomerlı forma”nıñ beterelüe dä qatnaşunıñ tübän buluına säbäp buldı. Şähärdä yäşäwçe, ämma saylaw könendä awıl cirendä bulğan saylawçı çiten qış şartlarında tawış qullanırğa kitmäde.

Saylawçılar Däwlät başlığı belän bergä qırğız cömhüriyäteneñ citäkçelek räweşenä qarata saylap aluların da citkerde. Referendumda saylawçılarnıñ 81,29%ı prezident sistemasına, 10,85%ı parlamentariy sistemasına tawış birde, 4,43% isä ikesenä dä qarşı çıqtı. Qırğızstan qanunnarına kürä, referendumnıñ ğamäldä bula aluı öçen saylawçılarnıñ 30%ınıñ qatnaşuı kiräk ide häm bu räweşle Qırğızstan yañadan İlbaşı (prezident) sistemasına qayttı. Däwlät başlığı sistemasınıñ niçek êşläyäçäge bıyıl töğayenläşäçäk.

Saylaw könendä qanun bozular belän bäyle bularaq 50 şiqayät birelde. Saylaw näticälärenä täêsir itä alaçaq qadär şiqayät’ bulmadı. Xalıqara oyışmalarnıñ küzätüçeläre saylawnıñ ütä kürenmäle uzuın belderde. Barı tik Awrupa iminlek häm xezmättäşlek oyışması küzätüçeläre genä saylaw kampaniyası waqıtında namzätlärgä tigez şartlarnıñ buldırılmawın belderdelär.

Sadır Caparov, 50 kön êçendä ant itep, wazıyfasına başlayaçaq. Caparovnı berençelärdän bulıp Äfğanstan, Qazaqstan, Rusiyä, Üzbäkstan häm Törkiyä Däwlät başlıqları, Törki Kiñäşmä, TÜRKSOY, TürkPA kebek xalıqara oyışmalar täbrik itte. AQŞ, Qıtay häm Awrupa Berlege saylaw näticälären qabul itülären belderde. Sadır Caparovnıñ berence säfären Qazaqstanğa yasayaçağı belderelde.

Qırğızstanda İlbaşı saylawınıñ häm referendumnıñ ütkärelüenä qaramastan ildä säyäsi kiyerenkelek yuğarı bulırğa däwam itäçäk. Çönki İlbaşı (prezident) sistemasınıñ nindi bulacağı älegä anıq bilgele tügel. Ayıruça ğomum saylaw qabat bıyıl uzaçaq. Monnan tış il iq’tisadına pandemiya şaqtıy täêsir itte. Xalıq yaña saylanğan Däwlät başlığınnan häm citäkçelektän tiz çişeleşlär kötä. Şuşındıy säbäplär ilneñ säyäsi atmosferasınıñ bilgele ber waqıt tağın kiyerenke itäçägenä işaräliy.

Sadır Caparov İlbaşı bulıp saylanğannan soñ yasağan çığışında Törkiyä belän mönäsäbätlärne yaña däräcägä citkerergä teläwenä basım yasadı. Sadır Caparovnıñ İlbaşı çorında Törkiyä-Qırğızstan mönäsäbätläreneñ tağın da üseş alacağın aldan äytep bula.

Abdrasul İsakov