Gaziantäp

Gaziantäp – Törkiyäneñ Kön’yaq-könçığış Anadolu töbägendä urnaşqan şähär. Tarix häm mädäniyät belän qızıqsınuçılarnıñ iğ’tibarın cälep itäçäk şaqtıy äsär saqlana bu qalada.

Gaziantäp tarix buyı Anadoluda tözelgän böten däwlätlär öçen möhim üzäk bula. Rim imperatorlığı waqıtında çik buyı qalası bula. 395nçe yılda imperatorlıq bülengäç, Könçığış Rim êçendä qala. İslamiyät cäyelä başlanğannan soñ Abbasilärgä küçä.

Gaziantäp häm tirä-yağı, 1067nçe yılda töreklärneñ xakimiyätenä kerep, Anadolu sälcuqlı däwläteneñ êçendä qala. 13nçe yöz urtasında mongollarnıñ yawına duçar bula. Yawdan Mämluk däwläte qotqara. Töbäktä totrıqlılıq Ğosmanlı citäkçelegeneñ kilüe belän urnaşa ala. Berençe Bötendönya suğışınnan soñ yawlap alınğan bulsa da, alıp barılğan zur köräştän soñ qabat törek cirlärenä quşıla.

Gaziantäp törle śivilizaśiyälär häm mädäniyätlärneñ sintezı bulğan tarixqa iyä. Borınğı çorlardan birle töbäktä yäşäwçe cämğiyätlärneñ êzlären häm äsärlären töbäktä kürergä mömkin. Tarixi Yefäk yulı östendä urnaşqanı öçen śivilizaśiyälärneñ kerep çıqqan urını bula, här däwerdä mädäniyät häm säwdä üzäge bulu üzençälegen saqlap qala. Gaziantäptä urnaşqan tarixi äsärlärneñ törlelege – şähärneñ mädäni baylığınıñ kürsätkeçe.

Gaziantäptä kürenäçäk urınnarnıñ başında qal’ğalar tora. Salınuı 2nçe yözgä xätle barıp totaşqan Gaziantäp qal’ğası Anadoludağı iñ qupşı, mähabät qal’ğalardan berse. Vilayät çikläre êçendä Araban qal’ğası, Rumkalä, Tilbaşar qal’ğası kebek tözelüe yözlärçä yıl äwwälgesebä barıp totaşqan qal’ğalar bar.

Gaziantäpneñ Araban ilçäse çikläre êçendä Anadolu memorialı miğ’mariseneñ üzenä xas original’ üzençälege belän Rim çorına qarawçı öç käber yadqar’lege urnaşqan.

Ğosmanlı çorında şähärdä yäşäwçe ğayremöslimnär, möselman bulmağan watandaşlarğa xezmät birüçe çirkäwlär funkśiyälärenä bäyle bularaq başqarğan tuplawçı, cıyuçı yoğıntısı bulmasın, torışları yağınnan bulmasın, şähärneñ xarakterın bilgeläwdä möhim wazıyfanı üz östenä ala. Kändirli çirkäwe, Ğaziz Bedros çirkäwe, Nizip Fävkani çirkäwe – şähärdäge çirkäwlärdän berniçäse.

1200nçe yıllarnıñ başında salınğan Ali Nacar camiğe, Ömäriyä camiğe, 16nçı ğasırda tözelgän Şäyex Fäthullah camiğe häm qolliyäte, Äyüpoğlu camiğe,  Alaybäy camiğe, 17nçe yözgä qarawçı Şirvani camiğe, Kurtuluş camige – şähärdäge möhim mäçetlär.

Gaziantäptä sälcuqlı häm ğosmanlı grajdan miğmarisendä möhim urını bulğan şaqtıy yulawçılar yortı, qaravan-saray bar. Hışva Han, Anadolu Han, Bayaz Han, Budäyri Han, Buğday Hanı, Gümrük Hanı, Şäkär Hanı, Tuz Hanı, Tütün Hanı – yözlärçä yıl buyı säwdä maqsatlı kärvannarnıñ, yulçılarnıñ tönne räxät häm imin itep uzdıruın täêmin itä. Ber ük waqıtta yıraq yaqlardan kilgän tovarlar almaşqan säwdä üzäge bularaq xezmät birä.

Gaziantäptä ğosmanlı miğmariseneñ möhim qorılmalarınnan bulğan xamam-munçalarnıñ ber öleşe äle dä qullanıla.

Gaziantäptä qarala alınaçaq iñ möhim urınnarnıñ berse Zeugma borınğı qalası. Şähär - Nizip ilçäsenä 10 çaqrım yıraqlıqta. Böyek İskändär Zölkarnäynneñ generallarınnan 1nçe Selevkos Nikator tarafınnan bezneñ êrağa qadär 300nçe yılda tözelgän qala sänğät ölkäsendä ul çornıñ aldınğısı bula. Qorılmalarnı bizäkläwçe iskitkeç mozaikalar dönyadağı ürnäklären artta qaldıraçaq üzençälektä bula.

Töbäkneñ barı tik ber öleşendä genä uzdırılğan qazılmalarda tabılğan mozaikalar  Zeugmanıñ böten mäğ’näse belän mozaika qalası buluın kürsätä.

Zeugma borınğı qalasınnan çığarılğan äsärlär bügen dönyanıñ iñ möhim muzeyları arasında kürsätelgän Gaziantäp mozaika muzeyında saqlana. Dön’yaküläm tanılğan "Çigän qızı" mozaikası da şuşında täq’dir itelä.

Gaziantäp böten şuşı üzençälekläre belän här yıl yözmeñnärçä cirle häm çit il turistın qunaq itä. Şähärgä kilsägez, restovraśiyäse yasalğan tarixi Antäp öylären gizüegezne, kömeş, baqır êşlänmäläre kebek töbäkkä xas qul sänğät’lärennän aluığıznı, cirle ber kähwä bulğan Mänängiç kähwäsen êçüegezne kiñäş itäbez.