Safranbolu

Törkiyäneñ mädäniyät xäzinäläre​ndä bu atnada sezgä ilebezneñ yaratılğan ber muzey-şähär bulğan tarixı törek öyläreneñ küplege belän iğtibarnı caläp itkän Safranbolunı tanıtaçaqbız.

Töreklärneñ küçmä tormıştan utıraq tormışqa kiçüe Urta Aziyada möhim külämdä Gaznilelär çorında başlağan. 963nçe yılda Maveraünnehir töbägendä däwlät qorğan Gaznilelär tiz räweştä utıraq tormışqa kiçä başlağannar.

Töreklärneñ Urta Aziyada başlağan yulçılıqları Anadoluğa urnaşuı belän näticälänğän. Monda kilgän Torki kabiläläre tizlekle utıraq tormışqa kiçä başlıy.

Şähärlär tözüe yortlar, mäçet,saray, hamam, küper kebek arxitektura ürnäklärne dä bergä alıp kilgän.

Başta möselman bulmağan keşelärdän da osta, arxitektor bularaq faydalınılğan. Ämma yaña ixtiyaçlar yaña ber mädäniyät bu tözeleşkä şäkil birgän.

Bursa töbägendä qorılğan berençe utıraq urınnarınıñ iñ başta hamam tözelä ide, artınnan tözelgän mäçet üzägendäge öylär belän bergä başqa arxitektura ürnäkläre dä şäkillänä ide. Tarixı waqıt buyınça törek mädäniyäte häm tormış yünäleşenä turı kilgän arxitektura añlayışı kiñ geografiyağa tarala.

Balkannarda, Anadoluda, Süriyä häm Misırda şul uq üzençälekle öylärne kürä alasız. Berbersennän bik yıraq urınnarda bulsa da yaratıp qalu añlayışınıñ buluı bik söyenderä. Bar närsä İslam nigezlärenä turı kilä ide.

Uramğa açıla torğan işege, ber işeğaldı belän kerelgän baqçalarda biyek diwarlar çit küzlärdän öydäge tormışnı saqlap qala ide.

Öylardäge urtaq üzençälek- xäräm häm isännäşä torğan ike töp bülemeneñ buluı. Xärämgä barı tik xatın-qızlar häm öydäge keşelär kerä ala ide.

İsännäşä torğan bülmädä qunaqlar utırıp aşaw-eçü, çäy-kaxwä kebek ixtiyaçlarnı qänäğätländerep, öydä yäşägän xatın-qızlarınıñ qunaqlarğa ber dä kürenmiyçä tämin itälär ide.

Toraqlar tözeleş aldınnan bik yaxşı uylap planlaşıtırılğan ide- ber keşe başqasınıñ utın sünderä almıy ide, xätta yañğır suı da kürşene tınıçsız itä almıy ide.

Kürşeneñ hawa ağımın totqarlağan bina tözeleşe dä gönax bularaq qabul itelä ide. İske törek öylärennän barlıqqa kilgän mäxällälärgä qarağanda bu söylägänebez tağın da ciñel anlaşıla ide.

Safranbolu Törkiyädä iske törek toraq arxitekturasınıñ iñ küp bulğan simvol urnaşı urınnarınnan bulıp tora.

1977nçe yılında ber TRT rejisserı Süha Arın “Safranboluda zaman” isemle dokumental filmnı töşerä.

Bu dokumental filmnıñ kürsätüe belän Törkiyädä tarixı öylärnen saqlanıp qalu anlayışın tudırdı. Safranbolu 1994tän birle Dönya Mädäniyät Miras isemlegendä urın ala.

Böten Törkiyädä tarixı öylärgä qarata äñlayış üzgärde.Safranbolunıñ ürnäge Beypazarında, İskeşähär “Utın pazarında”, Änkara Hamamönündä häm başqa urınnarda yäşärgä däwam itä.

Safranboluda qayda qarasağız da keçkenä üzençäleklärle öylärne kürä alasız.Öy xucasınıñ finans wazğiyätenä kürä toraqlar keçkenäytelä yäki zuraytılar. Barısında da kamilläşkän törek toraq arxitekturasınıñ urtaq üzençäleklärne tabırğa mömkin.

Uramğa qarağan yaqlarda urın alğan yabulı balkonlı bülmälär uramğa ikençe qattan qarıy. Tahta pärdälärneñ arqasınnan eçtän tişqa kürengändä tıştan eçne kürmäwen tämin itä. Qayberlärendä ayırım üzençälekläre dä bar. Kiñ baqçalar eçendä kerne yuıp kiptererğä häm aşaw peşerergä mömkin buluı bar.

Dönyağa qarar öçen här yäqlı täräzäle bülmälär dä bar. Öyneñ iñ östäge qatta 4 tarafta täräzäle bulğan, eçtän basqıç belän çiğa torğan bu bülemdä här yaqqa qarap iskitkeç manzara kürä alasız.

Safranboluda barı tik tarixı öylär genä tügel, monda Ğosmanlı çorında tözelgän mäçetlär häm “Cinci” Xan tarixqa öleş kertep tora.

Baqırçılar häm ayaq-kiyeme ostasınıñ bazarları- şul uq eşlänmäneñ satılğan säwdä urını, ber bersennän matur büläklärne satıp alırğa täqdim itä.

Safranbolunıñ lukumu dä kiñ tanılğan.

Safranboluda bulğan tabiği maturlıqlarınnan tanılğan kanyon häm stalaktitlı häm stalagmitlı mäğäräne dä kürä alasız.

Safranbolu şähär xakimiyäte şähärne saqlap qalu añlayışın däwam itterüen tämin itär öçen här yıl Altın Safran Dokumental Film Festivalen oyıştıra. İlebezneñ iñ mohim turizm üzäklärenä kilep, Safranbolunı üz küzegez belan kürergä teläp qalabız.