Göbäklitäpä qalqulığı

Göbekli qalqulıq -Keşelek tarixındağı şaqtıy ser itep totılğannarnı  ciröstenä çığarğanda  cawapnıñ tabıluı kiräkle bulğan küp sorawlarnı da barlıqqa kiterä. Monda yasalğan arxeologik qazılmalarda, cirläşkän tormışqa kiçüe belän bäyle  xäzerge waqıttağı belgelärne ğämäldän çığara torğan  tabıldıqlar cir östenä çığarılğan.

Göbekli qalqulıq Mesopatamiyadağı  berençe şähärlärdän 5000 yıl, Angliyädäğı Stounhendjdan 7000 yıl, Misır Piramidalarınnan 7500 yılğa iskeräk.

Keşelek tarixınıñ mohim bocrasını Yaña Taş däwere bularaq isem birelgän  awçı häm ciyuçılardan  cirläşkän cämğiyät yäşäwenä kiçü etapın oyıştıra. Şanlıurfanıñ Harran üzänen äyländerep alğan 30-40 çaqrımlıq ber alanda  şaqtıy Neolit-Yaña Taş Däwere cirläşü üzäge tabılğan ide.

Arxeologik mäğlümatlar bu 30-40 çaqrımlıq  tirä-yaqta yäşägännärneñ Göbekli Qalqulıqqa barıp  doğa uqığannarın kürsätä. Şuşı räweştä ber ğibadätxanäneñ buluı anlaşıla. Bu üzäkneñ turıdan qullanuçılar tarafınnan kümelgäne uylanıla.

Tsivilizatsiya tarixınıñ yünäleşen  bötenläy üzgärtkän Göbekli Qalqulıq Anadolunıñ  Könyaq-könçığışında Şanlıurfanıñ 17 çaqrım könçığışında urnaşqan. Diñgez östennän biyeklege- 800 m.

İseme töbäktäge  bulğan möbäräk ber qaber isemennän alınğan .Göbekli Qalqulıq UNESCOda  waqıtlıça mädäni miras isemlegendä urın ala.

Göbekli qalqulıq berençe bularaq  1983 nçe yılında  igen basuında eşlägän ber igençeneñ tapqan uyılğan taşnı muzeyğa alıp barğaç qına kürep alınğan.

1995nçe yılında  Şanlıurfa muzey mödirlege häm Germaniya arxeologik institutınnan Arxeolog Harald Hauptmannıñ kiñaşçelegendä cir öste tikşerenüläre yasaldı. 1996 häm 2006 nçe yıllarda nemets Prof.Dr.Klaus Schmit kiñäşläre belän qazılmalar däwam itte.

Bu arxeologik qazılmalar arqasınnan böten dönya Göbekli Qalqulıqnı kürep alğan. Xalıqara mediya tarafınnan bik yış xäbär yasalğan mohim ber arxeologiya üzäge wazğiyatenä kilde.

Yasalğan tikşerenülärdä cir astında 20 belän 30 metrğa citkän 20 danä ğibadät urını bilgelände. Bolardan bu waqıtqa qadär barı tik 6 danäse cir östenä çığarıldı. Alğan mäğlümatlar buyınça izge ber dini üzäk  buluınıñ nıqlı fikergä kilengän.

Göbekli qalqulıqta bulğan ğiybadätxanälärneñ barısında da urtaq ber üzençällege bulğan 1 metr 500 sm qalınlığında diwarlar kürelä. 12 metr biyeklektä T şäkilindä  kolonnalar belän äyländerep alınğan bu ğiybadätxanälärneñ urtasında ike danä T formasında kolonna qara qarşı tora. Bu kolonnalarnıñ bilgele stil buyınça yasalğan keşe  täswirläre  buluın uylanıla. Kolonnalarda qul şäkilendä täswirlär urın ala. Ayıruça bu kolonnalarda  törle haywan täswirläre dä bar. T Şäklendäge  kolonnalarnıñ  awırlığı  40 belän 60 tonna arasında üzgärä. Keşelek dönyasınıñ äle dä awçı -cıyuçı  tormışnı alıp bara torğan   bu çorda bu ğibadätxanälarneñ niçek proyektlanğanı -zur mäsälä bulıp tora. Bu mäsäläneñ cawabı tabılğanda keşelek tarixı qabat yazılaçaq.