Nişlädeñ, Süriyä?

Professor doktor Qudrät BÜLBÜL yazması

Süriyӓdӓge suğış cidençe yılında. Astana barışında bӓreleşsez töbӓge itep iğlan itelgӓn 4 töbӓktӓn soñğısı bulğan İdlibkӓ qarata Süriyӓ rejimı hӓn Rusiyӓ höcümnӓre bar dönyanıñ kön tӓrtibendӓ tora. Bar dönya salqın qanlılıq belӓn höcümnӓrdӓn soñ niçӓ million keşeneñ öylӓren qaldırıp kitӓçӓgen, ximik qoralnıñ qullanılıp, qullanılmayaçağın bӓxӓslӓşӓ. Ber fil’m sśenariyen söylӓşkӓn kebek, borçusız, wöcdansız hӓm islӓre kitmiçӓ.

Änkara Yıldırım Beyazıt universitetınıñ säyäsi belemnär fakul’tetı dekanı professor doktor Kudrät Bülbülneñ mäs’älä belän bäyle añlatmasın täq’dim itäbez.

Astana barışınıñ tarafları Törkiyӓ, İran hӓm Rusiyӓ uzğan atnada Tӓhranda oçraştı. İdlib hӓm ğomümӓn Süriyӓneñ kilӓçӓge söylӓşelde. Tӓhran oçraşuı könbatış gazel’ uqığan, xalıqara cӓmӓğatçelek hӓm oyışmalar tawış-tınsız qalğan dönyada Törkiyӓneñ süriyӓlelӓrneñ üterelmӓwe öçen niçek itep yalğız qaluınıñ hӓm berüzeneñ körӓş alıp baruınıñ dӓlile buldı. Törkiyӓ hӓm Rusiyӓneñ mӓğlümatı bulmıy torıp İran tarafınnan söylӓşülӓr turıdan-turı kürsӓtelde hӓm bu çınbarlıqnı bar dönya kürde. Yabarğa onıtılğan mikrofon kebek. Qızğanıç söylӓşülӓrdӓ qalğan liderlardan süriyӓlelӓrneñ dramaları turında borçulı süzlӓr işetmӓdek. Törkiyä ilbaşı Räcäp Tayyip Ärdoğan berniçӓ tapqır utnı tuqtatunıñ zarurlığın citkerde. Törkiyӓdӓ 4 million yarım süriyӓleneñ buluın ӓytte. Törkiyӓ dӓ Awrupa Berlege illӓre kebek ük totış kürsӓtӓ ala ide. Lӓkin Törkiyӓ alay itӓ almıy. Anı tarixı, wöcdanı, cawaplılıq xis-toyğısı ayırmalı qıla.

Suğışnıñ 7nçe yılında taraflarnıñ poziśiyasendӓ qızğanıç üzgӓreş yuq. Rusiyӓ Süriyӓdӓge bazaları aradaşçılığı belӓn Urta diñgezdӓ tağın da aktiv bulunı hӓm Qırım, Gruziya, Ukrainada tügel, ӓ könbatış belӓn yıraq geografiyadӓ oçraşu maqsatı belӓn rejim yanında urın alunı dӓwam itterӓ.

İran regional’ êkspansionist sӓyӓsӓten Süriyӓdӓ dӓ dӓwam itterӓ. Dini lider Ali Xamaneyğa yaqın buluı belӓn belenüçe Tӓhran xalıq ışanıçlısı Ali Rıza Zakaineñ “Öç ğarӓp ile bügen İran qulında hӓm İslam inqilabına bӓyle. Sana İran inqilabına quşılu yulındağı 4nçe Ğarӓp başqalası buldı” digӓn süzlӓre İrannıñ regional’ êkspansionistlığın kürsӓtӓ. Livan, Ğiraq, Yӓmӓn, Süriyӓ başqalaları Zakai ӓytkӓnçӓ ni qadӓr İran qulında anı belmim. Lӓkin bu illӓrdӓge tӓraqıyyӓt’lӓr, töbӓk keşelӓreneñ qoyıluçı qanınnan, barlıqqa kilgӓnnӓrdӓn İrannı cawaplı totuların kürsӓtӓ. Ğiraqnıñ ikençe zur şӓhӓre hӓm iñ möhim port şӓhӓre bulğan Basrada kübese şiğıy bulğan xalıqnıñ İranğa qarşı çaralar oyıştıruı, İran konsullığına ut törtüe, İran êkspansionistlığı kergӓn illӓrdӓ qaldırğan êzlӓr cӓhatennӓn ğibrӓtleder. Çönki dönyanıñ yıraqtağı illӓrenӓ kitkӓndӓ dӓ İranğa qaçaqlarnıñ barmawı süriyӓlelӓrneñ İrannıñ mӓzxӓbi añlatması, kürşelek mönӓsӓbӓte hӓm humanitar qimmӓtlӓrenӓ ömetlӓreneñ bulmawın kürsӓӓ.

Süriyӓ suğışınıñ pӓrdӓ artında iñ möhim il İzrailder mögayen. İzrail töbӓktӓge köndӓşlӓreneñ bergӓ köç yuğaltuı öçen suğışnıñ dӓwam itüenӓ qarağan, tawış-tınsız hӓm tirӓn sӓyӓsӓt alıp bara. Bu sӓyӓsӓt İzrail çiklӓren sionist yӓhüdlӓr telӓgӓn ideal qısalarında Törkiyӓneñ kön’yaq könçığışın da üz êçenӓ aluçı wӓgdӓ itelgӓn cirlӓrgӓ qadӓr kiñӓytüen küzdӓ totuçı “Böyek İzrail” strategiyasenӓ turı kilӓ. Bӓlki dӓ baştan uq monıñ öçen sӓyӓsӓtlӓr barlıqqa kiterelӓ.

AQŞnıñ Süriyӓ sӓyӓsӓte İzrailgӓ bӓyle. AQŞ DEAŞ terror oyışması yanawı betüenӓ qaramastan PKK-PYD terror oyışmasına hӓrtörle qorallar birep, yӓrdӓm kürsӓtergӓ dӓwam itӓ. Bu yӓrdӓmneñ İrannıñ qamap alınuı öçen başqarıluı ӓytelӓ. Törkiyӓne dӓ bülüne maqsat itüçe Törkiyӓ çigen yabaçaq PKK-PYD terror dӓwlӓte öçen kürsӓtelüçe telӓktӓşlek İrannı qamap alu ğına bulamı soñ? Ӓllӓ bu terror koridorı İzrailneñ ozın möddӓtle maqsatlarına ireşüe öçen çaramı?

Hӓm Awrupa Berlege. Çiktӓn tış uñçılıq könnӓn-kön artqan hӓm illӓrne ӓsir itep alğan waqıtta berdӓnber probleması 3-5 süriyӓle qaçaqnıñ ilenӓ kermӓwe bulğan Awrupa Berlege hӓm Awrupa Berlege illӓreneñ Süriyӓ öçen sӓyӓsӓte bulırmı?

AQŞ İzrail sӓyӓsӓtlӓrennӓn waz kiçmiçӓ, Awrupa Berlege çınğa aşmawçı, buş wӓgdӓlӓr genӓ birep, tögӓl adım yasamıyça Süriyӓdӓ rejimnıñ höcümnӓren tuqtatuın kötü faydasız. Awrupa Berlege hӓm Amerika Quşma Ştatları süriyӓlelӓr üz ilendӓ ülgӓn yӓisӓ Törkiyӓdӓ qalğan sayın problemanı kürmi.

Süriyӓdӓ bar dönyanıñ küze aldında etnik çistartu başqarıla. İldӓge millӓt sanı üzgӓrtelӓ. Rejim hӓm tarafdarları qaywaqıt könbatış illӓre dӓ qulğa töşerergӓ tırışqan şӓhӓrlӓrneñ terror oyası buluın ӓytӓ hӓm alarnı bombalıy. Nӓticӓdӓ millionnarça keşe ilennӓn kitӓrgӓ mӓcbür qala. Millionnarça keşe terrorçı bula alamı soñ? Monda maqsat terror oyışmaları belӓn körӓş ikӓn monıñ berdӓnber yulı terrorçılar hӓm ğayepsez keşelӓrne ayırıp tormıyça barlıq şӓhӓrlӓrne tınıç xalqı belӓn bergӓ yuqqa çığarumı?

Üzqimmӓten suğışuçılarnıñ tügel, ӓ Törkiyӓ kebek keşelek öçen borçıluçılar tülӓgӓn Süriyӓdӓge kerle suğış betӓrgӓ tiyeş. Yaralarnı beterü öçen ozaq yıllar kirӓk bulaçaq adımnar yasalsın. Bu suğışta bombağa totıluçı balalarnıñ ğayebe nidӓ? Moña yörӓk çıdıy almıy.

Keşelek tarixında küpme zalimnӓr buldı. İdi Amin, Stalin, Pol pot, Gitler, Mussolini, Yawız İvan, Robesp’yer, Drakula, Xaçlılar, Xakkaç-i Zaralim alardan qayberlӓre. Lӓkin tarixta bernindi zolım daimi bulmadı, irtӓ yӓisӓ soñ zalimnӓr faciğağa yulıqqan. Bu zalim keşelӓrne barıbız da belӓbez hӓm lӓgnӓtlibez, keşelek ӓlbӓttӓ ciñep çığaçaq.

Professor doktor Qudrät BÜLBÜL - Änkara Yıldırım Beyazıt universitetınıñ säyäsi belemnär fakul'tetı dekanı