Qıtay häm Hindıstannıň Üzäk Aziya Cömhüriyätläre belän ütkärgän onlayn sammitları

Ğıynwar axırında Üzäk Aziya illäre öçen ike möhim sammit uzdı. 25 nçe ğıynwarda Üzäk Aziya – Qıtay sammitı onlayn rejimda ütte. Diplomatik mönäsäbätlär urnaşunıň 30 yıllığı uňayınnan uzğan sammitta Qıtay, Qazaqstan, Qırğızstan, Üzbäkstan ,Tacikstan häm Törekmänstan däwlät başlıqları qatnaştı.

Sammitta çığış yasağan Qıtay däwlät başlığı Si Cinping üz ileneň kiläse 3 yılda Urta Aziya illärenä 500 million dollar yärdäm kürsätäçägen äytte. Pekin 2030 nçı yılğa töbäk illäre belän urtaq säwdä külämen 70 milliard dollarğa qadär arttırırğa uylıy. Qıtaynıň Üzäk Aziya illäre belän iq’tisadi mönäsäbätlären nığıtaçaq mega proyektları bar. Yaňa tabiği gaz häm neft’ ütkärgeçläre, yul häm timer yul tözeleşläre - bolarnıň iň möhimnäre. Qıtay şulay uq Üzäk Aziya illärennän 5 meň belgeçkä uqıtu mömkinlege biräçäk häm 50 million doza vakśina cibäräçäk.

27 nçe ğıynwarda berençe Üzäk Aziya – Hindıstan sammitı onlayn rejimda uzdı. Sammitta Hindıstan prem’yer-ministrı, Qazaqstan, Qırğızstan ,Üzbäkstan, Tacikstan häm Törekmänstan ilbaşları qatnaştı. Yuğarı däräcäle oçraşuda Üzäk Aziya- Hindıstan parlamentara forumın ütkärü häm Üzäk Aziya - Hindıstan sammitınıň ğomum särqätiplegen buldıru turında qarar qabul itelde.

Sammitta qurqınıçsızlıq, saqlanu, iq’tisad, transport, mäğarif häm mädäniyät mäs’äläläre qaraldı. Prem’yer-ministr Narendra Modi cıyılışta ministrlar däräcäsendä säwdä – iq’tisadi platforma buldırırğa täq’dim itte. Bu Hindıstannıñ töbäk illäre belän mönäsäbätlärendä iq’tisadqa zur iğ’tibar birergä teläwen kürsätä.

Üzäk Aziya – Hindıstan sammitında urtaq Äfganstan êşçänlek törkeme buldıru turında qarar qabul itelde. Nigezdä Hindıstannıñ Üzäk Aziya illäre belän qurqınıçsızlıq häm saqlanu ölkälärendä nıqlı xezmättäşlege bar. Monnan tış, Hindıstan töbäk ilärennän uran kebek strategik produktlar da satıp ala.

Qıtay da, Hindıstan da Üzäk Aziya illäre äğ’za bulğan Şanxay xezmättäşlek oyışmasınıñ daimi äğ’zaları. Töbäk illäre belän mönäsäbätlär älege oyışma aşa da üsä.

Qıtay töbäk illärenä qarata  bigräk tä  iq’tisadi köçe belän bilgele. Hindıstan da global’ köç bulu däğ’wası belän Üzäk Aziyada möhim aktyer bulırğa teli. 2021 nçe yılnıñ dekabrendä Üzäk Aziya – Hindıstan tışqı êşlär ministrları cıyılışı uzdı. Hindıstan töbäktäge iniśiativanı Qıtayğa yäki Paqıstanğa birergä telämi. Qıtay häm Paqıstannıñ Üzäk Aziyäne okeanğa totaştıraçaq transport proyektları bar. Hindıstan da İran belän bergä Kön’yaq –Tön’yaq koridorın üsterü östendä êşli. TAPİ, CASA-1000 proyektları – Hindıstannı töbäk illäre belän yaqınaytaçaq zur proyektlar. Hindıstannıñ Rusiya belän ütkännärgä nigezlängän yaxşı mönäsäbätläre bar.

Yomğaqlap äytkändä, Hindıstan ozın möddättä Qıtay belän Üzäk Aziya öçen köndäş bulırğa mömkin. Xäzerge waqıtta sannar Qıtay faydasına kebek. Töbäk illäre isä Qıtaynıñ da, Hindıstannıñ da investiśiyälären yaxşı qullanıp töbäkne üsteräçäk zur iq’tisadi proyektlarnı tormışqa aşırırğa mömkinlek tudıra ala.