Awraziya kiñlegendä 08

2016 nçı yıl Awraziyada regional iminlek häm terrorğa qarşı köräş cähätennän awır yıl bulaçaq kebek kürenä. Yaqın Könçığış,Kavkaz,Könçığış Ukraina ,Äfganstandağı waqiğalar iminlek häm terrorğa qarşı köräş mäs'äläseneñ töbäktä ozaq yıllar problema bulıp qalaçağın kürsätä.Fevral başında Törkiyä başqalası Änkarada töbäk iminlege problemaları xaqında süz barğan ike möhim cıyılış uzdı.

Berençe cıyılış ağımdağı yılnıñ 2 nçe fevralendä Xalıqara strategik tikşerenülär üzägendä “Törkiyä –Urta Aziya –Rusiya geopolitik bäyläneştä regional iminlek säyäsätläre" iseme astında uzdı. Öç utırıştan torğan konferentsiyädä Germaniya, Qırğızstan,Üzbäkstan,Rusiya,Tacikstan häm Törkiyädän belgeçlär, uqıtuçı-ğalimnär çığış yasağan bulsa, Änkaradağı diplomatik wäkilçeleklär äğzaları häm tikşerenüçelär tıñlawçı bularaq qatnaştı.

Konferentsiyäneñ açılış beldergesen Germaniyanıñ Saksoniya federal cirlege parlament başlığı doktor Matthias Rössler uqıdı. Rössler urtaq maqsatlarınıñ töbäktä tınıçlıq, iminlek urnaştıru buluın belderde. Professor doktor Sälçuk Çolakoğlu räislegendä uzğan konferentsiyäneñ berence utırışında Urta Aziya,Äfganstan, Yaqın Könçığıştağı bäreleşlär häm regional problemalar qaraldı. Üzbäkstan, Qırğızstan häm Törkiyädän qatnaşuçı belgeçlär terrorğa qarşı köräştä regional xezmättäşlekneñ ähämiyätenä basım yasadı.

İkençe utırışta isä xalıqara terrorçılıqqa qarşı köräşkä öleş kertü xaqında süz bardı. Yaqın Könçığış texnik universitetınnan professor doktor Xösäyen Bağcı mäs'älä belän bäyle iñ zur problemanıñ säyäsi iradä citmäwçänlege buluın häm bu citeşsezlek beterelgän oçraqta texnologiya yärdämendä terrornı da kertep här problemanı çişep buluın citkerde. Mäskäw däwlät xalıqara mönäsäbätlär institutınnan dotsent doktor İvan Safrançuk radikal ağımnarnıñ säyäsi, xärbi häm iqtisadi yaqları buluın belderep, “DEAŞ"terror oyışmasınıñ “Äl Qaidä"dän ayırmalı buluın häm Könbatışqa qarşı tügel,İslam ğaläme eçendä suğış başlatuın belderde. USAK Amerika tikşerenülär üzäge başlığı Mäxmät Yägin isä terrorçılıqqa qarşı köräştä iñ möhim närsäneñ ideologik suğış buluın ,ämma bu öleşneñ küp tapqırlar iğtibarsız qaldırıluın citkerde.

Soñğı utırışta radikalizmğa qarşı köräştäge regional xezmättäşlek mäs'äläse bäxäsläşelde. Bilkänt universitetınnan Mätin Gürcan “DEAŞ"terror oyışmasınıñ gibrid köräş strategiyäse alıp baruın belderde häm “DEAŞ"nı propaganda tegermäne bularaq bäyäläde. Konferentsiyädä Tacikstannan qatnaşuçı Milli bäysez media cämğiyäte başlığı Nuriddin Karshiboev isä terrorğa qarşı köräşne üç aluğa äwereldermiçä ,keşe xoquqların bozmıyça häm ireklärne çiklämiçä däwam itterü kiräklegen assızıqladı. Xalıqara strategik tikşerenülär oyışmasında uzğan konferentsiya regional iminlek problemaların quzğatu cähätennän näticäle buldı.

Awraziya töbäge iminlegen qızıqsındıruçı başqa ber cıyılış isä 9 nçı fevraldä Änkarada uzdı. Törki kiñäşmä şurası iminlek söyläşüläreneñ öçençe turı astında uzuçı cıyılışta Törkiy Cömhüriyäte tışqı eşlär ministrlığınıñ bäyläneşle büleklärennän xezmätkärlär,Törki kiñäşmä şurasına äğza illärneñ Änkaradağı tulı wäqalätle ilçeläre häm tulı wäqalätle ilçelek wäkilläre belän bergä Törkiyädän iminlek ölkäsendä eşçänlek başqaruçı oyışmalardan belgeçlär qatnaştı. Törkiyä Cömhüriyäte tışqı eşlär ministrlığı räislegendä uzğan kiñäşläşü cıyılışında regional täräqqiyätlär ,terror yanawına qarşı köräş, Yaqın Könçığıştağı problemalar häm çit il terrorçı suğıçşılar belän Äfganstandağı wäzğiyät qaraldı.

Regional iminlek mäs'äläse keçkenä yäisä zur däwlät buluğa qaramastan Awraziyadağı barlıq illärneñ töp problemasına äwerelde. 2015 nçe yılda Äfganstanda tınıç xalıqtan 3545 keşeneñ ğomere özelde häm 4 keşedän berse balalar. Awraziya illärennän 150 dän alıp 2500 gä qadär keşe Süriyädäge terror oyışmasına kerde. Urta Aziya illärennän Süriyägä kilüçe keşelärneñ şaqtıyı biregä Rusiya aşa kilä.

Kollektiv iminlek kileşüe oyışması kiräk bulğan oçraqta terrorçılıqqa qarşı köräştä Törekmänstan belän Üzbäkstanğa yärdäm itä alacağın belderde. Fäqät problemanı çişü öçen mondıy kereşülär genä citep betmi. Monnan soñ töbäk iminlege öçen tağın da kiñ qırlı xezmättäşlek kiräk. Tınıç xalıq ülmäsen,şähärlärdä bombalar şartlamasın öçen iñ qısqa waqıtta kiñ qırlı xezmättäşlek mexanizmı buldıru zarur.

Gölgenä Näfis tärcemäse