Awraziya kiñlegendä 06

2014 nçe yılnıñ 30 nçı noyabrendä parlament saylawı ütkarelgännän birle Moldovada totrıqlılıq urnaşa almıy. Saylawda Rusiya yaqlı partiya ciñügä qaramastan könbatış tarafdarları xakimiyätkä kilde. Oppozitsion Rusiya tarafdarları ul könnän birle här forsatta rizasızlıq belderü çarası ütkärü belän mäşğul. Banklardan 1 milliard dollarnıñ yuğaluı oppozitsiya qulındağı iñ yaxşı kozır bulıp tora. Oppozitsiyäneñ 2015 nçe yıldağı protest çaraları 2016 nçı yılda da däwam itäçäk kebek kürenä. Başta qısqaça ğına waqiğalarnıñ ağışına tuqtalıp kitik.

Moldovada xökümätneñ wazıyfasınnan kitüen taläp itüçe protest çaraları 2015 nçe yılnıñ may, sentyabr häm oktyabr aylarında kiñ qırlı bularaq tormışqa aştı. Protestçılar 2014 nçe yılda Moldova banklarınnan “yuğalğan”1 milliard dollarnıñ tabıluın häm xökümätneñ wazıyfasınnan kitüen taläp itte. Älege rizasızlıq belderü çaralarında 50 meñnän alıp 100 meñgä qadär keşe qatnaştı. Moldovadağı protestlar 1990 nçı yıllardağı rizasızlıq belderü çaralarına oxşaş kiñ qırlı protestlar bularaq terkälde. Bu protest çaralarında yaqınça 200 protestçı tönnären dä öylärena kitmiça çatırlarda qaldı.

1 milliard dollar tabılmağannan soñ Moldova Üzäk bank başlığı Dorin Dragutanu 2015 nçe yılnıñ 21 nçe sentyabrendä wazıyfadan kitü ğarizasın parlamentqa tapşırdı. Xökümät ğayeple keşelärne xöküm itügä tapşıra almıyça “Banka De Economi”, “Soçial Bank” häm “Unibank”nı yabu qararına kilde.

Moldova parlamentı 29 nçı oktyabrdä xökümätkä ışanıçsızlıq belderep ,xökümätne tarqattı. Şulay itep yaña xökümät ezlänüläre başlandı.

Könbatış yaqlı koalitsiya dekabr ayında eşmäkär Vladimir Plaxotnuknı premyer-ministr namzäte itep iğlan itte. Fäqät meñnärçä oppozitsioner mäydannarda cıyılıp anıñ şikle şäxes buluı däğwası belän ilbaşınnan Plaxotnuknıñ premyer-ministr wazıyfasın raslamawın soradı. Plaxotnuknıñ premyer-ministr wazıyfası xätta uñçı qaraşları belän belengän “Abruy häm real platforması” da yaqlaw kürsätmägännän soñ basımnar näticäsendä ilbaşı Nikolay Timofti tarafınnan kire qağıldı.

Moldova parlamentı 2016 nçı yılnıñ 20 nçe ğinwarında Awrupa yaqlı “Demokrat”partiya namzäte Pavel Filipne premyer-ministr itep rasladı. Filip 101 parlament ağzasınıñ 56 sınıñ raslawın aldı. Filip premyer-ministr känäfiyenä utırğannan soñ oppozitsiyädäge “Sotsialist”partiya ,”Bezneñ partiya” häm üzäk uñçı “DA platforması” protest çaraları ütkärde. Protestçılar parlamentnı tarqatıp waqıtınnan elek saylaw ütkärüne taläp itte. Protestçılarnıñ ber öleşe parlamentqa kerergä tırışsa da uñışqa ireşä almadı. Oppozitsionerlar ilbaşı Timoftineñ dä wazıyfasınnan kitüen sorıy başladı.

Oppozitsiyädäge “Bezneñ partiya”liderı Renato Usatıy 28 nçe ğinwarda agressiv,yanawçı belderü yasap monnan soñ rizasızlıq belderü çaralarınıñ tağın da qırıs bulacağın citkerde. Usatıy 2014 nçe yılğı saylawda çit ildän aqçalata yärdäm alu ğayebe belän namzätlege ğamäldän çığarılıp qatnaşa almağan ide.

Moldovada oppozitsiya 30 nçı ğinwarda protestların 4 köngä tuqtattı. Filip xökümäteneñ wazıyfasınnan kitüen häm saylaw ütkärelüen taläp itkän oppozitsionerlar taläplare cirenä citkerelmägan oçraqta grajdanlıq buysınmaw çaraları başlataçaqların citkerde.

Xökümätneñ ildäge iqtisadi krizistan cawaplı itep kürgän qayber byurokratlarnı almaştıruı belderelde. Moldova parlament başlığı Adrian Kandu xökümätne yaqlawçı parlamentariy küpçelekneñ ilbaşınıñ parlament tügel, xalıq tarafınnan saylana aluı öçen ildä referendum ütkärüne qabul itüen citkerde. Referendum mäs'äläseneñ parlamentnıñ 1 nçe martta ütkäräçäk berence ğomum utırışında qarawı kötelä.

Moldovadağı säyäsi wäzğiyätne xalıqara säyäsätneñ, Rusiya –Könbatış köräşeneñ çağılışı itep kürergä mömkin. Ber yaqta Rumıniyadan çitläşterelgännär ,ikençe yaqta ruslar häm üzen Rusiyägä yaqın itep kürüçe gagauzlar bar. Moldovadağı säyäsi zatlar aqıllı qararlar qabul itep ,kiyerenkelekne kimetep, problemalarnı üzara çişärgä tiyeş. Yuğisä Moldovanıñ da Ukrainağa äwerelüe ixtimal.

Moldova Awrupa Berlege belän vizadan azat itü kileşüe imzalawğa qaramastan ilneñ iqtisadi torışı yaxşı tügel. İlneñ aqça berämlege ley uzğan yıl 60% tiräse qimmätsezlände. 2014 nçe yılğı saylawdan elek yuğalğan 1 milliard dollarnıñ tabılmawı könbatış yaqlılar öçen zur citeşsezlek buldı. 2015 nçe yılnıñ 14 nçe ğinwarında ütkärelgän cirle saylaw näticäläre ildäge Rusiya - Könbatış çäkäläşüeneñ çağılışı kebek ide. Moldovadağı wäzğiyätneñ nindi yünäleş aluı älegä ildäge säyäsätçelär qulında.