هدف از انتقال مذاکرات احیای برجام از وین به دوحه چیست؟
تصمیم مقامهای تهران و واشنگتن برای انتقال مذاکرات برجام از وین به دوحه موجب نگرانی محافل تندرو در ایران از سویی و خوشبینی موافقان احیای این توافق از سوی دیگر شده است.
ناصر کنعانی، سخنگوی جدید وزارت امور خارجه ایران شامگاه دوشنبه 27 ژوئن اعلام کرد: در چارچوب توافقات انجامشده در سفر جوزف بورل، مسئول عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگکننده کمیسیون مشترک برجام به تهران مبنی بر ادامه مذاکرات رفع تحریمها، علی باقری معاون سیاسی وزارت امور خارجه و مذاکرهکننده ارشد جمهوری اسلامی ایران امروز سهشنبه عازم دوحه خواهد شد.
این خبر واکنشهای مختلفی در پی داشته است. روزنامه محافظهکار «کیهان» در این زمینه نوشته است: آغاز مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا در قطر، پیام اشتباهی را به طرف مقابل مخابره میکند. آنها گمان خواهند کرد تصمیم تهران محصول اقدام خصمانه آنها در آژانس است و زمینه را برای حرکتهای خصمانه بعدی هموار میکند.
در این مقاله که توسط خبرگزاری «فارس» وابسته به سپاه پاسداران نیز بازنشر شده، همچنین آمده است: تا وقتی آمریکاییها فشار را ابزاری برای مهار، تضعیف و در نهایت براندازی در ایران میبینند، مذاکره نه تنها بینتیجه است بلکه این توهم و تلاش خصمانه را تشدید نیز میکند.
از سوی دیگر، دکتر دیاکو حسینی، مدیر برنامه مطالعات جهانی مرکز بررسیهای استراتژیک ریاست جمهوری ایران گفته است: این دور، دور پایانی مذاکرات است؛ چراکه همه پیشنهادها مطرح شده و در نهایت دو طرف ایران و آمریکا هستند که باید تصمیم سیاسی بگیرند. معتقدم این محتملترین سناریویی است که ما در روزهای آینده شاهد هستیم.
-احتمال مذاکره مستقیم بین ایران و آمریکا
موضوع مهم دیگر، شرکتکنندگان در مذاکرات دوحه هستند. روزنامه تازهتاسیس »آرمان امروز» طی مقالهای با عنوان «مذاکرات ایران و یک منهای 5» اعلام کرده است که این نشست تنها بین تهران و واشنگتن خواهد بود. روزنامه کیهان نیز از دولت رئیسی پرسیده است که «چرا میخواهد با آمریکا مذاکره کند؟!»
دکتر افشار سلیمانی، استاد و کارشناس روابط بینالملل نیز راجع به احتمال دیدار مستقیم نمایندگان تهران و واشنگتن در دوحه به خبرگزاری آناتولی گفت: انتقال مذاکرات به قطر این پیام را میدهد که روند وین به مذاکره مستقیم ایران و آمریکا تبدیل خواهد شد. ما نیز طی چند وقت اخیر بارها تاکید کردهایم که مذاکره مستقیم انجام بدهید که احتمالا این بار چنین خواهد شد.
این درحالی است که از دیدگاه دکتر علی بیگدلی، استاد علوم سیاسی، دیدار مستقیم بین طرفین در دوحه انجام نخواهد شد. او در روزنامه «اعتماد» نوشته است: برخی افراد و جریانات گمانههایی را پیرامون مذاکرات مستقیم میان ایران و امریکا در قطر مطرح میکنند که به نظرم این گزاره محتمل نیست. او دلیل خود را نیز عدم خروج نام سپاه پاسداران از لیست تحریمها و تروریسم آمریکا میداند.
-اهداف مذاکرات دوحه
بیگدلی در این باره نیز میگوید: ایران به دنبال لغو تحریمها، بازگشت به بازارهای نفتی و حل مشکلات اقتصادی خود است. دولت بایدن نیز به برجام احتیاج دارد تا در آستانه انتخابات کنگره کارنامه خالی خود در حوزه سیاست خارجی را پربار سازد. بنابراین، مذاکرات قطر با دو هدف برنامهریزی شده؛ نخست اینکه خود مذاکرات به انجام برسد و زمینه احیای برجام فراهم شود. دوم اینکه پلی میان ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس، بهخصوص عربستان از این طریق ایجاد شود.
دکتر افشار سلیمانی که در گذشته سفیر ایران در آذربایجان بوده، در ادامه مصاحبهاش با خبرگزاری آناتولی اظهار داشت: انتقال مذاکرات به دوحه همچنین میتواند این معنا را بدهد که مذاکرات برجامی در وین تمام شده است. طرفین هم گفتهاند که 99 درصد توافق صورت گرفته و آنچه که مربوط به برجام بوده تمام شده است و داریم به مسائل فرابرجامی میپردازیم.
-آیا در دوحه به مسائل منطقه نیز پرداخته خواهد شد؟
وی در اینباره نیز گفت: اگر مذاکرات دوحه منجر به رفع تحریمها و گشایش اقتصادی برای ایران شود، میتواند زمینه و بستری باشد برای حل مسائل منطقه. البته به پرونده منطقهای ایران در دوحه پرداخته نخواهد شد. مذاکرات قطر میتواند ایما و اشارهای برای کشورهای منطقه باشد که پس از احیای برجام، مسائل خاورمیانه هم بررسی خواهد شد که به نظر بنده ضروری است.
سلیمانی افزود: تجربه نیز ثابت کرده است که برجام 1 (حول برنامه هستهای ایران) کافی نیست و این بار نیز نخواهد بود. ایران نیز باید تنشزدایی بکند و توسعه را پیش ببرد. توسعه که فقط پیشرفت نظامی و هسته ای نیست. بحران اقتصادی و مشکلات مردم باید حل شود.
-رویکرد احتمالی دیگر طرفهای برجام، بهویژه روسیه در قبال نشست دوحه
او درباره این مسئله هم گفت: وارد عصر جدیدی در جهان شدهایم. تاثیر حمله روسیه به اوکراین، کمتر از فرپاشی شوروی نیست. غرب هم میکوشد متحدالشکل عمل بکند و در مقابل روسیه بایستد، چون مسئله اروپا مطرح است. مذاکرات دوحه در چنین دوره ای انجام میشود. اگر مذاکرات ایران-آمریکا جدی و مستمر شود، موقعیت روسها تضعیف میشود.
وی ادامه داد: روسیه نمیتواند واکنش منفی به این مذاکرات نشان دهد یا مانع آن شود. البته بستگی به نوع ارتباط پشتپرده مقامهای دو کشور دارد. بنده از ماهیت روابط ایران-روسیه مطلع هستم و مدتی نیز مسئولیت اداره سیاسی را برعهده داشتم. روسها در ماجرای نیروگاه اتمی بوشهر، همکاری نظامی و مبحث دریای خزر از ما بهعنوان کارت استفاده کردهٔاند.
این دیپلمات ایرانی در ادامه تصریح کرد: الان روسیه چون در باتلاق گیر افتاده است، بیشتر به ایران نیاز دارد. به همین دلیل، مبادلات تجاری. روسیه-ایران اخیرا از 2 به 4 میلیارد دلار رسیده است، چون ناچارند برخی کالاهای ایرانی را بخرند. با این وجود، باز هم به بازار نفت و فولاد و اوره ما ضرر میزنند.
-تبعات شکست مذاکرات دوحه برای ایران و آمریکا
دکتر سلیمانی دیدگاه تفصیلی خود حول این موضوع نیز چنین توضیح داد: اگر این مذاکرات به نتیجه نرسد، دموکراتها در انتخابات کنگره ایالات متحده شکست شدیدی متحمل خواهند شد. دولت جو بایدن نیز از ترس این انتخابات قصد ندارد اسم سپاه پاسداران را از لیست تروریسم خارج کند.
وی در ادامه تاکید کرد: ایران باید با دیپلماسی کاری کند که ماجرا به انتخابات مذکور نکشد، چون اگر این مذاکرات به نتیجه نرسد، آمریکا، امارات متحده عربی، اردن، عربستان سعودی، بحرین، اسرائیل و مصر به سمت گزینههایی مانند صلح ابراهیم و تشکیل ناتوی عربی و ناتوی خاورمینه خواهند رفت.
افشار سلیمانی در پایان این مصاحبه اظهار داشت: شکست مذاکرات برجام، ایران را از لحاظ اهمیت ژئوپلیتیک تهی خواهد کرد. از لحاظ ژئواکونومیک نیز ایران نخواهد توانست نفت خود را به آسانی بفروشد و راهآهن و بنادر ما مشکل پیدا خواهند کرد. این کشورها در حال ایجاد مسیرهای ترانزیتی برای ارسال کالا و انرژی به اروپا هستند. بهعنوان مثال اسراییل قصد دارد از طریق مصر و لبنان گاز را به اروپا صادر کند. ترکیه نیز تحرکاتی انجام می دهد تا از قافله عقب نماند. ایران نباید اجازه دهد اتحاد منطقهای علیهاش شکل بگیرد، بلکه باید با این کشورها رفاقت بکند. موشک و بمب اتم به کار ما نخواهد آمد، چون اگر خوب بود، شوروی را از سقوط نجات میداد.
خبرهای مرتبط
سفر امیرعبداللهیان به عشق آباد
وزیر امور خارجه ایران به منظور انجام چند دیدار رسمی با مقامات ترکمنستان به عشقآباد سفر کرد.