مذاکرات هسته‌ای ایران به کجا ختم خواهد شد؟

ابراهیم رییسی رییس جمهور ایران در یک برنامه تلویزیونی که به صورت زنده از صدا و سیمای ایران پخش می شد، در پاسخ به سوالی درباره مذاکرات وین گفت در صورت لغو تحریم ها امکان توافق وجود دارد. وی با تاکید بر اینکه برای خنثی کردن تحریم ها باید از ظرفیت‌های کشورهای همسایه از جمله روسیه استفاده کرد، در پاسخ به سوالی درباره اعلام آمادگی ایران برای مذاکره مستقیم با آمریکا گفت: ''درخواست مذاکره مستقیم از سوی آمریکا جدید نیست و مدت‌هاست مطرح شده است، ولی تا الان با آمریکا مذاکره نکرده ایم، اما چنانچه در طرف مقابل آمادگی رفع تحریم‌ها وجود داشته باشد، جا برای توافق وجود دارد.''

با وجود چنین اظهاراتی از سوی رییس جمهور ایران و نیز در حالی که آیت‌الله علی خامنه‌ای مذاکره مستقیم با آمریکا را تا زمان بازگشت این کشور به توافق هسته‌ای برجام ممنوع کرده بود، حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران، درباره مذاکره مستقیم این کشور با ایالات متحده گفته است "اگر نیاز باشد این کار انجام خواهد داد".

امیرعبداللهیان روز دوشنبه 24 ژانویه در "همایش ملی ایران و همسایگان" که در تهران برگزار شد، اظهار داشت که "طرف آمریکایی از طرق مختلف پیام‌هایی را به ایران ارسال می‌کند که خواهان سطحی از مذاکرات مستقیم با ایران است".

ند پرایس، سخنگوی کاخ سفید نیز روز دوشنبه در واکنش به این تحولات گفت: "ما آماده دیدار مستقیم هستیم. ما پیوسته بر این موضع تاکید کرده‌ایم که تعامل مستقیم با ایران هم در مذاکرات برجام و هم سایر مسائل خیلی موثرتر خواهد بود. این شامل چارچوب‌های دوجانبه یا چندجانبه می‌شود." او اضافه کرد: "ملاقات رو در رو امکان ارتباط خیلی موثرتری را فراهم می‌کند، چیزی که برای رسیدن به تفاهم در مورد بازگشت متقابل به اجرای برجام فورا به آن نیاز داریم. ما قبلا به این مساله اشاره کرده‌ایم، اما با توجه به سرعت توسعه برنامه هسته ای ایران، فرصت خیلی ناچیز است."

میخائیل اولیانف سفیر روسیه در وین که از طرف این کشور در مذاکرات اتمی حاضر است و در مواردی پیام‌های ایران و آمریکا را تبادل می‌کند، بلافاصله پس از اظهارات وزیر خارجه ایران، در توییتی از آن استقبال کرد اما گفت چنین مذاکرات در مراحل نهایی گفت و گوها مفید خواهد بود.

لازم به ذکر  است که سیاست روسیه در برابر ایران در میان افکار عمومی ایرانیان حساسیت برانگیز شده و از جمله حضور سفیر روسیه در مذاکرات اتمی مربوط به ایران در غیبت طرف ایرانی انتقادات وسیعی برانگیخته است.

سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز در نشست خبری روز دوشنبه 24 ژانویه 2022 یکی از دلایل کندی در مذاکرات وین را آماده نبودن آمریکا درباره برخی ایده‌های تهران عنوان و تصریح کرد: در برخی حوزه‌ها از جمله راستی آزمایی موضوعات بسیار مهمی همچنان باقی مانده برخی این روزها و از جمله دیروز گفت‌وگو شده و باید تصمیم سیاسی در واشنگتن درباره برخی موضوعات گرفته شود و امیدواریم این تصمیم سیاسی گرفته شود. وی ادامه داد: گفت‌وگوها در مسیر درست با موضوعات مشخص و نقاط اختلافی روشن و دستورکار دقیق در حال انجام است. معتقدیم اگر به آنچه بر روی میز است تعهد دیده شود و اراده را طرف مقابل داشته باشد گفت‌وگوها به نتیجه خودش منجر خواهد شد. خطیب‌زاده تاکید کرد آنچه برای ما اصالت دارد کیفیت آن چیزی است که توافق می‌شود نه چیز کمتر نه بیشتر. توافق موقت یا چیزهای شبیه این هیچگاه در دستورکار ما نبوده است. وی در ادامه ابراز امیدواری کرد نماینده اتحادیه اروپا این موضوع را به آمریکا منتقل کند که تهران ضرورت جدی برای رسیدن به توافق کیفی و محتوایی دارد.

علی شمخانی، دبیر شورای امنیت ملی ایران نیز روز سه شنبه 25 ژانویه با انتشار پیامی در حساب توئیتر خود درباره امکان مذاکره مستقیم با آمریکا در خصوص برجام نوشت: تاکنون ارتباط با هیئت آمریکایی حاضر در وین با مبادله نوشتار غیر رسمی انجام شده و نیازی به بیش از این نیز نبوده و نخواهد بود. این روش ارتباطی تنها زمانی با روش‌های دیگر جایگزین می‌شود که توافق خوب در دسترس باشد.

این در حالی است که لیز تراس، وزیر خارجه بریتانیا، در همین روز هشدار داد که مذاکره اتمی با ایران "در حال نزدیک شدن به بن‌بست خطرناکی است". خانم تراس به نمایندگان مجلس عوام بریتانیا گزارش داده است که "این مذاکرات حالتی فوری و اضطراری دارد اما پیشرفت در آن به اندازه کافی سریع نبوده است". وزیر خارجه بریتانیا گفت "ما به همکاری نزدیک با متحدان خود ادامه می‌دهیم، اما مذاکرات در حال رسیدن به بن بست خطرناکی است".  ایران اکنون باید انتخاب کند که آیا می‌خواهد به یک توافق برسد یا مسئول فروپاشی توافق هسته‌ای برجام باشد". وی هشدار داده است که "اگر برجام فرو بریزد، همه گزینه‌ها روی میز است".

گفتنی است، نماینده بریتانیا هفته هاست که با نمایندگان روسیه، چین، فرانسه، آلمان و ایران سرگرم مذاکره برای احیای توافق هسته‌ای برجام است که با خروج آمریکا از آن و کاهش شدید اجرای تعهدات ایران در پاسخ به رفتار ایالات متحده، در معرض فروپاشی قرار دارد. ایالات متحده به صورت غیرمستقیم در مذاکره با ایران حضور دارد و از طریق دیگر کشورها با ایران تبادل نظر می کند. هدف از احیای این توافق رفع تحریم های آمریکا در برابر اعمال دوباره محدودیت بر برنامه اتمی ایران است.

ایران خواستار رفع این تحریم هاست اما آمریکا اعلام کرده صرفا تحریم‌هایی را برخواهد داشت که مانع اجرای برجام است و سایر تحریم‌ها همچون تحریم‌های مرتبط با مسائل حقوق بشر، تروریسم و نظامی پابرجا خواهد ماند. تحریم سپاه و آیت الله خامنه‌ای به گفته مقام‌های ایالات متحده در زمره تحریم هایی است که قرار نیست برداشته شود. دور هشتم مذاکرات احیای برجام از روزها قبل از سال نوی میلادی در وین جریان دارد. اسرائیل و برخی از نمایندگان مجلس و سنای آمریکا از دولت جو بایدن انتقاد می کنند که در حال "نرمش" در برابر ایران است.