آیا شراکت و تعمیق همکاری چین و روسیه حرکتی علیه غرب است؟

در این نوشته به دنبال پاسخ این سوال هستیم که آیا شراکت و تعمیق همکاری چین و روسیه حرکتی علیه غرب است؟

برای رسیدن به پاسخ این سوال، باید به تاریخ 4 فوریه 2022 برگردیم. پوتین در جریان سفر به چین به مناسبت المپیک پکن با جین پینگ رییس جمهور این کشور دیدار کرد و در نتیجه این دیدار بیانیه مشترک چین و روسیه با عنوان «روابط بین‌الملل و توسعه پایدار جهانی در آستانه ورود به عصر جدید» منتشر شد که به مثابه مانیفستی به نظم جهانی موجود بود.

پروفسور دکتر مراد یئشیل‌تاش مدیر تحقیقات امنیتی بنیاد پژوهش‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در این رابطه می‌نویسد:   

رهبران دو کشور در این بیانیه با تاکید بر اینکه در مشارکت و همکاری تاسیس شده بین آنها هیچ محدودیتی وجود ندارد، محتوای مفهوم مشارکت را نیز تشریح کردند. بر این اساس، این مشارکت، اتحاد، دوری از هرگونه درگیری و هدف قرار ندادن کشور ثالث را دربرمی‌گیرد. از این منظر، اگر بگوییم که در حال حاضر مشارکتی بین چین و روسیه وجود دارد، اما تأثیر جنگ روسیه و اوکراین بر نظام جهانی و روابط دو کشور، اعلان آن به عموم جهانیان را به تاخیر می‌اندازد، بیراه نگفته‌ایم. 

 چین که در تلاش صیانت از اقتصاد خود در برابر تیرهای تحریمی تهاجمی غرب علیه روسیه است، در جریان این جنگ با پیروی از موضعی میانه، بر حفظ تمامیت ارضی کشورها و باز نگه داشتن درهای گفتگو تاکید کرده و اعلام کرد که اعمال تحریم های یکجانبه فایده ای ندارد، اما در عین حال در بسیاری از پلاتفرم‌های جهانی نیز عامل اصلی این جنگ را توسعه طلبی ناتو و آمریکا دانست. اگرچه ادعاهایی مبنی بر ارائه تجهیزات نظامی از سوی چین به روسیه در طول این فرآیند همیشه وجود داشته است، اما پکن هر زمان این ادعا را به صراحت رد کرده است، ولی از سوی دیگر از توصیف حمله روسیه به اوکراین به عنوان "اشغال" نیز اجتناب کرده است.

علیرغم اینکه چین ترجیح داد در جنگ اوکراین به جای طرفداری از روسیه، در پس‌زمینه بماند، روابط بین دولت‌های مسکو و پکن در مقیاس اقتصادی و استراتژیک تقویت شد و حجم تجارت بین دو کشور شاهد اوج‌گیری تاریخی بود.

هر چند پس از دیدار در 4 فوریه، رهبران دو کشور در سازمان‌های مختلف، به‌ویژه در اجلاس سران کشورهای سازمان همکاری شانگهای گرد هم آمدند، اما سفر جین پینگ به مسکو در مقایسه با سایر دیدارها انعکاس وسیعی در مطبوعات جهان یافت. دلیل اصلی این امر، موضع جین پینگ است که از سال 2023 تغییر کرده و با ترک اولویت‌بندی اقتصاد غرب محور به سمت سیاست خارجی انعطاف‌پذیرتر و شجاعانه‌تر حرکت کرده است. در عین حال، لازم به ذکر است که این اولین سفر خارجی جین پینگ پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری چین برای سومین دوره متوالی بود و پس از آن صورت گرفت که پوتین توسط دادگاه کیفری بین المللی به اتهام ارتکاب جنایات جنگی مجرم شناخته شد.

در جریان این سفر در مسکو دو رهبر فراتر از رویه دیپلماتیک عمل کرده و با عنوان "دوست" همدیگر را مورد خطاب قرار دادند و دیدار صمیمانه‌ای برگزار کردند. در دو بیانیه منتشر شده در پایان این دیدارها، به صراحت تاکید شد که در عصر جدید، نظم جهانی تک قطبی تحت رهبری ایالات متحده آمریکا به پایان خواهد رسید و نظم جهانی چند قطبی آغاز خواهد شد.

 این نظم جدید در بیانیه‌های مذکور با مفاهیمی چون «دموکراتیزه شدن روابط بین‌الملل» و «حکومت جهانی» مورد تاکید قرار گرفته است. بیایید عبارت جذابی را که جین پینگ هنگام خداحافظی با پوتین به کار برد، به یاد آوریم: "تغییر در راه است، تغییری که در صد سال اخیر بی سابقه است و ما رهبران این تغییر هستیم." این جمله علاوه بر اینکه یک جمله بسیار پرمدعایی است، در عین حال به شکلی روشن نشانگر نقشی است که رهبران دو کشور در نظم جدید جهانی برای یکدیگر قائل شده‌اند. علاوه بر امضای بیانیه مذکور، برنامه‌های سرمایه‌گذاری در جهت توسعه و افزایش همکاری‌ها و فرآیندهای کلی مربوط به 2 خط لوله گاز طبیعی که "قدرت سیبری" نام دارند، ابزارهای اقتصادی، اجتماعی و دیپلماتیک مورد استفاده برای تحکیم این مشارکت هستند.

نشریات غرب محور با توصیف این سفر و پرداختن به شراکت تاسیس شده بین دو کشور نوشتند که روسیه به چین نقش شریک کوچک را داده است، اما مطبوعات روسی و چینی با تحلیل نمادهای استفاده شده و پیام‌های داده شده در این سفر آن را گامی قدرتمند توسط دو کشور توصیف کردند که به منظور تعمیق همکاری‌های آتی و به سمت یک مشارکت استراتژیک جامع برداشته شده است.

نویسنده: پروفسور دکتر مراد یئشیل‌تاش مدیر تحقیقات امنیتی بنیاد پژوهش‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ترکیه