ترک‌های رانده‌شده از ارمنستان خواهان بازگشت به سرزمین تاریخی خود هستند

طبق اسناد تاریخی صدها هزار تن از تُرک‌های مسلمان تا صد سال پیش در ارمنستان کنونی و نزدیک مرز این کشور با جمهوری آذربایجان زندگی می‌کردند که دوره اتحاد جماهیر شوروی از شهر و دیارشان اخراج شدند.

براساس این اسناد، تا دو قرن پیش شمار آنها -که به «جمعیت آذربایجان غربی» مشهور هستند- در ارمنستان از ارمنی‌های این کشور بیشتر بوده است. آنها اکنون خواهان حمایت جامعه جهانی برای بازگشت به ارمنستان هستند.

با اشغال خانات ریوان (ایروان امروزی) در اوایل قرن نوزدهم توسط روسیه تزاری، بافت جمعیتی منطقه به تدریج تغییر یافت و با کوچاندن ارامنه دیگر مناطق به این منطقه، مردم بومی را مجبور به ترک دیارشان کردند.

این سیاست در دوره شوروی نیز ادامه و تقریبا تمام اسامی ترکی منطقه با تغییر یافت و نام‌های ارمنی جایگزین شدند. اکثر آثار مذهبی و تاریخی این ترک‌های مسلمان نیز تخریب و صدها هزار تن از آنان نیز تبعید شدند.

بر اساس اسناد موجود، از سال 1948 تا 1953 حدود 144 هزار و 600 نفر در سال‌های 1988 تا 1991 نیز حدود 300 هزار تن از شهروندان موسوم به «جمعیت آذربایجان غربی» از ارمنستان اخراج شدند.

در ایروان که در قرن نوزدهم 12 مسجد معروف وجود داشت، اکنون تنها مسجد گؤک (کبود) باقی مانده است. ارامنه اکنون ادعا می‌کند که این مسجد ایرانی است در حالی که در قرن 18 توسط روان خان حسینلی ساخته شده است.

پس از دهه 1980 و 1990 و آغاز درگیری بر سر قره‌باغ، شرایط آذربایجانی‌ها بدتر شده و بار دیگر هزاران نفر آواره شدند.

پس از جنگ دوم قره باغ، این موضوع بار دیگر مطرح شده و الهام علی‌اف، رئیس جمهور این کشور بارها به حقوق مردم آذربایجان‌غربی (در ارمنستان کنونی) اشاره کرد. مقامات آذربایجان اعلام می‌کنند که تضمین حق بازگشت مردم آذربایجان به سرزمین خود در ارمنستان به معنای ادعای ارضی علیه این کشور نیست.

عزیز علی‌اکبرلی، رئیس «جمعیت آذربایجان غربی» در گفت‌وگو با آناتولی با اشاره به اینکه ارمنستان کنونی تا آخرین وجب آن جزو سرزمین تاریخی آذربایجان است، گفت: اجدادم در آن سرزمین‌ها زندگی می‌کردند و میراث فرهنگی بسیار غنی در آن ایجاد کردند.

وی با تاکید بر اینکه بسیاری از آثار تاریخی، نام‌های جغرافیایی و فولکلور منطقه ثابت می‌کند که آن سرزمین موطن تاریخی ترک‌های آذربایجان بوده، افزود: «ارامنه در اواسط قرن پانزدهم به آن سرزمین‌ها آمدند. در آغاز قرن نوزدهم و زمانی که روسیه قفقاز جنوبی و خانات ایروان را اشغال کرد، ارامنه به این منطقه هجوم آوردند. آنان به محض استقرار در منطقه شروع به آزار و اذیت آذربایجانی‌ها و محو آثار آنان کردند. ارامنه همچنین در سال 1828 مسجد رجب پاشا در ایروان را به کلیسا تبدیل کردند».

علی‌اکبرلی با اشاره به اینکه اخراج آذربایجانی و ارمنی‌سازی منطقه در طول قرن نوزدهم ادامه داشت، تصریح کرد: «در قرن نوزدهم نام‌های ترکی در منطقه با اسامی ارمنی جایگزین و در آغاز قرن بیستم سیاست نسل کشی علیه آذربایجانی‌ها آغاز شد. نام مکان‌ها با تصمیم ایالتی شوروی از سال 1935 تغییر کرده اما ما نقشه‌ای از سال 1903 داریم که توسط روسیه تزار چاپ شده و در آن مشاهده می‌شود که 90 درصد از نام مکان‌های منطقه ترکی است».

وی تصریح کرد: «با تصمیم استالین، 144 هزار و 600 آذربایجانی در سال 1948-1953 از منطقه اخراج شدند. برخی از سکونتگاه‌های آذربایجانی‌ها در اختیار ارمنی‌ها قرار گرفت و برخی آبادی‌ها از روی زمین محو شدند. تعداد ترک‌ها در ایروان نیز به میزان قابل توجهی کاهش یافته و در سال‌های 1988-1991 حدود 300 هزار آذربایجانی از ارمنستان اخراج شدند. در واقع این نه تبعید بلکه نسل کشی اتنیکی است».

علی‌اکبرلی با اشاره به اینکه شمار زیادی شهروندان ارمنی الاصل در آذربایجان زندگی می‌کنند، تاکید کرد که دولت ارمنستان نیز باید به شهروندان سابق خود حق بازگشت به وطن و زندگی در آنجا را بدهد.