خاورمیانه از دیدگاه ترکیه

با روی کار آمدن ولادیمیر پوتین در روسیه، به نظر می‌رسد که فدراسیون روسیه دوباره به عنوان یک کشور قدرتمند نظامی در سیستم بین المللی ظاهر شده است. با این حال، یک عنصر متعادل کننده نیز وجود داشت که در این دوره در برابر قدرت نظامی تحت کنترل دولت روسیه ظاهر شد. این عنصر شرکت‌های امنیتی غیر رسمی است که با ظاهر "نیمه دولتی". یکی از آنها، گروه واگنر، بازتاب یک مفهوم قدیمی (واحدهای مزدور) در دنیای مدرن است. این شرکت در میدان‌های جنگ غیر متعارف فعالیت می‌کند و به نمایندگی از دستور کار ژئوپلیتیکی یکی از بزرگترین قدرت‌های جهان می‌جنگد. واگنر محصول قرن بیست و یکم است، به عنوان یک شرکت شبه‌نظامی فراملی که به عنوان یک نیروی نیابتی غیررسمی عمل می‌کند. با توجه به ماهیت درگیری‌های مسلحانه و متغیرهای عملیاتی آن، می‌توان گفت که شرکت‌های نظامی خصوصی مانند گروه واگنر به رشد خود ادامه خواهند داد.

گروه واگنر برای اولین بار در سال 2014 به عنوان یک گروه مزدور متشکل از کهنه‌سربازان و ملی‌گرایان افراطی روسی با عملیات خود علیه جدایی طلبان تحت حمایت روسیه در شرق اوکراین توجهات را به خود جلب کرد. مشخص بود که این گروه توسط دیمیتری اوتکین رهبری می شد که تا سال 2013 در آژانس اطلاعات نظامی روسیه GRU خدمت کرد و در سال 2023 در یک سانحه هوایی جان باخت. گفته می شود اوتکین، پس از اتمام خدمت رسمی‌اش در ارتش، با شرکت امنیتی خصوصی موران گروپ و گروه اسلاونیک متشکل از مزدوران روسی که در سال 2013 به سوریه اعزام شدند و به دلیل عواقب فاجعه بار اقدامات خود شناخته شده بودند، کار کرده است. به گفته سازمان تحقیقاتی روسی فونتانکا (Fontanka)، اوتکین، بنیانگذار واگنر هوادار نازی‌ها بود. در رسانه‌های روسی گفته می‌شود که اوتکین نام گروه واگنر را به نام ریچارد واگنر، آهنگساز آلمانی که آثارش توسط هیتلر تصاحب شده بود، نامگذاری کرد. اوتکین بعداً توسط وزارت خزانه‌داری ایالات متحده آمریکا به دلیل نقشش در اوکراین تحریم شد. در سال 2015، پس از مداخله ارتش روسیه در جنگ داخلی سوریه در حمایت از بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، واگنر شروع به اعزام پرسنل خود به سوریه کرد. اگرچه روسیه پیوسته ارتباط واگنر با دولت را رد کرده است، ادعا می‌شود که آژانس اطلاعات نظامی روسیه، مخفیانه گروه واگنر را تامین مالی و کنترل می‌کند.

این گروه که حتی وب‌سایت رسمی ندارد و فعالیت‌های خود را مخفیانه انجام می‌دهد، حوزه فعالیت خود را از نظر جغرافیایی فراتر از خاورمیانه گسترش داده است. بطوری که فعالیت‌های گروه واگنر به سودان نیز کشیده شده است. گمان می‌رود فعالیت‌های آن در این کشور مربوط به حفاظت از معادن طلا، اورانیوم و الماس باشد. حضور این شرکت در جمهوری آفریقای مرکزی نیز احتمالاً به دلیل منافع معدنی است. همچنین گفته می‌شود که این شرکت در حال حاضر به نیمکره غربی رسیده است. در واقع، بر اساس منابع هنوز تایید نشده، ادعا می‌شود که عوامل گروه واگنر به عنوان محافظان رژیم تحت محاصره مادورو در ونزوئلا عمل می‌کنند.

گروه واگنر از سال 2016 به طور فعال از نیروهای وفادار به ژنرال خلیفه حفتر در لیبی حمایت می‌کند. گمان می‌رود که تا 1000 مزدور واگنر در پیشروی حفتر علیه دولت رسمی در طرابلس در سال 2019 شرکت کرده بودند. اخیراً، گروه واگنر توسط دولت مالی در غرب آفریقا دعوت شده است تا امنیت را در برابر گروه‌های مختلف شبه نظامی رادیکال تامین کند. ورود این گروه به کشور در سال 2021 بر تصمیم فرانسه برای خروج نیروهایش از کشور تأثیر گذاشت. ساموئل رامانی از دانشگاه آکسفورد می‌گوید که گروه واگنر در مجموع تقریباً 5000 مزدور در سراسر جهان دارد.

واضح است که گروه واگنر در عملیات نظامی روسیه علیه اوکراین که در نیمه اول سال 2022 آغاز کرد، نقش داشت. بر اساس داده‌های اطلاعات نظامی بریتانیا، تا آوریل 2022، بیش از 1000 مزدور از گروه واگنر در شرق اوکراین مستقر شده‌اند.  بر اساس ادعایی، در این مدت، دو جنگجوی اهل بلاروس از گروه واگنر متهم به کشتن عمدی غیرنظامیان در نزدیکی کی‌یف هستند. بنابراین، این دو سرباز واگنر اولین مزدوران بین المللی بودند که با اتهامات جنایت جنگی در اوکراین روبرو شدند.

یکی از پیامدهای افزایش استفاده از مزدوران در میدان نبرد این است که درگیری‌های متقابل از طریق چنین گروه‌های شبه‌نظامی بدون اعلان مستقیم جنگ بین دولت‌ها ادامه می‌‌یابد. همانطور که ایالات متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی از طریق جنگ‌های نیابتی در طول جنگ سرد علیه یکدیگر جنگیدند، امروز نیز قدرت‌های بزرگ از طریق گروه‌های شبه نظامی در مناطق درگیری علیه یکدیگر از زور استفاده می‌کنند. در حالی که بازیگران جنگ‌های نیابتی در گذشته دو دولت متعارض بودند، امروزه این بازیگران شامل شرکت‌های خصوصی هستند که با قرارداد واگذار شده‌اند. در این زمینه، بد نیست به موضوع کشته شدن صدها مزدور روسی از جمله سربازان وابسته به گروه واگنر توسط ارتش آمریکا در عملیات کنترل یک میدان گازی در نزدیکی شهر دیرالزور سوریه در سال 2018 اشاره کنیم. هم واشنگتن و هم مسکو از اظهار نظر صریح در مورد این حادثه خودداری می‌کنند. با این حال، اگر نیروهای رسمی آمریکا و روسیه مستقیماً در چنین درگیری شرکت می‌کردند، ممکن بود نتیجه به طرز غم انگیزی متفاوت باشد.

نویسنده: دکتر جمیل دوغاچ ایپک، کارشناس روابط بین الملل -10