خاورمیانه از دیدگاه ترکیه
خاستگاه حضور ترکیه در لبنان به قرن دوازدهم باز می‌گردد. اما جمهوری ترکیه برای اولین بار در سال 1989 رسماً از ترک‌های لبنانی آگاه شد.
لبنان یکی از کشورهایی خاورمیانه است که تعداد زیادی ترک در آن زندگی می‌کنند. خاستگاه حضور ترکیه در لبنان به قرن دوازدهم باز می‌گردد. اما جمهوری ترکیه برای اولین بار در سال 1989 رسماً از ترک‌های لبنانی آگاه شد.
به این صورت که خالد اسد به عنوان یک افسر در ارتش لبنان خدمت می‌کرد و هنگامی که در خلال خدمتش در ارتش این کشور در سال 1989 به زبان ترکی سخن می‌گوید، فرماندهش متوجه شده و او را با خود به سفارت ترکیه در بیروت می برد. اسد در دیدار با ابراهیم دیجله‌لی، سفیر ترکیه در بیروت، می گوید که او یک ترکمن اهل روستای کاواشرا است.
سفیر از روستای کاواشرا بازدید می‌کند و اولین ارتباط برقرار می‌شود. در سال 1989 همزمان با شعله ور شدن جنگ داخلی در لبنان سفیر ترکیه قصد بازگشت به کشور می‌کند که در خلال مراجعت وی از لبنان ترکمن‌ها حفاظت از امنیت وی را بر عهده می گیرند و او را تا طرابلس همراهی می‌کنند.
پس از این اولین دیدار، بازدید سفرای جدید منصوب شده در بیروت از دو روستای ترکمن‌نشین در منطقه عکّار به یک سنت تبدیل می‌شود. بر این اساس، سال‌ها تخمین زده می‌شد که ترکمن‌های لبنان فقط از ساکنان عکار تشکیل می‌شوند. اما با راهنمایی ساکنان روستای کاواشرا اولین ارتباط با ترکمن‌های منطقه بعلبک در سال 2007 و با ترکمن‌های منطقه دینیّه در سال 2011 برقرار شد.
امروزه می‌توان حضور ترکیه در لبنان و میراث عثمانی را در هشت عنوان بررسی کرد: ترکمن‌های عکار، ترکمن‌های بعلبک، ترکمن‌های دینیَه، ترک‌های کرت، شهروندان جمهوری ترکیه مقیم لبنان، خانواده‌های آناتولی‌تبار، ترکمن‌های سوریه و چرکس‌ها.
عکّار در استان شمالی لبنان واقع شده است. این منطقه دارای دو روستای ترکمن‌نشین به نامهای کاواشرا و آیدامون است. اما روستای کاواشرا به دلیل حفظ زبان ترکی و ایجاد نخستین ارتباط با ترکیه در اولویت قرار دارد. جمعیت این روستا حدود 3000 نفر است و تماماَ ترکمن هستند. در روستای آیدامون 5000 هزار نفر زندگی می کنند که 3500 نفر آنها ترکمن هستند.
در روستای "ماستا حسن" نیز که دارای جمعیتی در حدود 5000 هزار نفر است، 350 ترکمن زندگی می‌کنند. در روستای 1200 نفری الدّبابیه حدود 50 ترکمن و در روستای 2500 نفری الطاووسی نیز تعداد زیادی از خانواده‌های ترکمن زندگی می‌کنند. این در حالی است که تعداد ترکمن‌هایی که در عکّار زندگی می‌کنند بیش از 7000 نفر است.
آشنایی ترکیه با ترکمن‌های بعلبک در سال 2007 ، زمانی که ترکمن‌های عکّار مقامات ترکیه را به روستاهای ترکمن‌نشین بعلبک هدایت کردند، صورت گرفت.
ترکمن‌ها در این منطقه در پنج روستای ترکمن‌نشین زندگی می‌کنند. یک روستای ترکمن‌نشین نیز در نزدیکی منطق هِرمِل واقع شده است. نزدیک به 4000 ترکمن در بعلبک زندگی می‌کنند که 700 نفر در دوریس، 1200 نفر در شٍیمیّه، 900 نفر در نانانیه، 600 نفر در حدیدیه و 500 نفر در ماشاری و القاء هستند.
روابط ترکیه با ترکمن‌های ساکن در دینیَه در سال 2011 و پس از آشنایی با ترکمن‌های بعلبک آغاز شد. تا آن زمان نه ترکیه و نه ترکمن‌های دیگر در مورد ترکمن‌های دینیَه چیزی نمی‌دانستند. در دینیَه و حواره 600 نفر، و در گورهیَه 100 نفر ترکمن زندگی می‌کنند.
امروزه حدود 10 هزار تن از ترکمن‌های کرت در لبنان زندگی می‌کنند. همچنین در حدود 50 هزار شهروند ترکیه که به دلایل اقتصادی به این کشور مهاجرت کرده‌اند، در بیروت زندگی می‌کنند. در شهرهای طرابلس و عکّار خانواده‌های بزرگ و مشهوری از دوران عثمانی حضور دارند. در طرابلس تنها 200 خانواده با نام خانوادگی "ترکمانی" وجود دارد که همه با هم فامیل هستند.
"انجمن ترکمانی لبنان" که توسط اعضای خانواده ترکمانی تاسیس شده، فعالیتهای خود را ادامه میدهد. جنگ عثمانی و روسیه در سالهای (1878-1877) سبب شد تا جمعیت زیادی از چرکس‌ها به خاورمیانه و لبنان مهاجرت کنند که همچنان روابط خود را با ترکیه حفظ کرده‌اند.
تعداد زیادی از ترکمن‌های سوریه به دلیل جنگ داخلی سوریه به لبنان مهاجرت کردند. ترکمن‌های حلب و لاذقیه به ترکیه به عنوان نزدیک‌ترین کشور مهاجرت کردند. این در حالی است که ترکمن‌های حمص و طارطوس نیز به دلیل نزدیکی جغرافیایی، به نزد بستگانِ ترکمن خود به شهرهای عکّار و بعلبک رفتند. از سوی دیگر تعداد قابل توجهی از ترکمن‌هایی که در دمشق زندگی می‌کردند به شهرهای بیروت و طرابلس مهاجرت کردند.
اما سفر رجب طیب اردوغان، رییس جمهوری ترکیه به لبنان نقطه عطفی در قبال ترکمن‌های لبنان ایجاد کرد. این سفر در سال 2010 صورت گرفت و با تجمعی بزرگ در نزدیکی کاواشار همراه بود. به این ترتیب تاکید شد که ترکیه پشتیبان ترکمن‌های لبنان است. تاسیس مرکز فرهنگی یونس امره در سال 2013 در بیروت و نیز افتتاح دفتر هماهنگی تیکا در سال 2014 در لبنان دلیل دیگری بر این حمایت بود.
وقتی از سال 2024 به این موضوع می‌نگریم؛ با وجود اینکه وضعیت ترکمن‌ها در لبنان بهبود یافته اما آنان هنوز فاقد هرگونه وضعیت حقوقی و سیاسی ویژه و نیز نهادهای مردم نهاد و یا نمایندگی‌های مختص به خود هستند. به نظر میرسد که در سالهای آینده در این خصوص باید کارهای زیادی صورت گیرد.
نویسنده: دکتر جمیل دوغاچ ایپک کارشناس روابط بین الملل در ترکیه
